Voedingscentrum.nl maakt gebruik van cookies. Waarom? Lees onze uitleg.
Menu
Zoek
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W Y Z
Encyclopedie A-Z

Hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten is een verzamelnaam voor verschillende ziekten aan het hart of bloedvaten. Voorbeelden zijn een hartinfarct, herseninfarct en hersenbloeding. Hart- en vaatziekten kunnen ontstaan door verschillende risicofactoren. Bijvoorbeeld een verhoogd cholesterol, diabetes, hoge bloeddruk of overgewicht of een combinatie daarvan. En leefstijl heeft ook invloed.

Door gezond te eten kun je het risico op hart- en vaatziekten verlagen. Als je een hart- of vaatziekte hebt, is het advies om gezond te eten volgens de Schijf van Vijf. Hierbij wordt geadviseerd iets meer vis te eten. Daarnaast zijn er nog een aantal speciale aandachtspunten. Bekijk met je arts of cholesterol- of bloeddrukverlagende medicijnen en hulp van een diëtist verstandig zijn.

Wat zijn hart- en vaatziekten?

Hart- en vaatziekten is een overkoepelende term voor verschillende  ziekten aan het hart of bloedvaten. Meestal is de oorzaak vernauwing van de bloedvaten door afzettingen aan de vaatwand (atherosclerose). Dit kan al op jonge leeftijd beginnen, maar het kan jaren duren voor er hart- en vaatproblemen ontstaan. 

Door het dichtslibben van de slagaders (aderverkalking) kunnen bloedvaten verharden. Daardoor verliezen slagaders en bloedvaten hun elasticiteit. De bloeddoorstroming in de slagaders of bloedvaten vermindert, waardoor de zuurstofvoorziening van de organen en spieren onvoldoende kan worden. Op deze manier ontstaan hart- en vaatziekten,

Er bestaan verschillende soorten hart- en vaatziekten.

Coronaire hartziekten

Coronaire hartziekten ontstaan door afwijkingen of beschadigingen in de kransslagaders (coronair arteriën). Dit zijn de slagaders die als een soort krans om het hart heen liggen. De 2 bekendste vormen van coronaire hartziekten zijn:

  • Hartinfarct: een bloedprop of vaatvernauwing sluit een kransslagader plotseling af. Vaak geeft dit plotselinge, hevige pijn in de borst die lang aanhoudt.
  • Angina pectoris, letterlijk 'pijn op de borst': een tijdelijk tekort in de bloedtoevoer naar het hart door vernauwing(en) in de kransslagaders. Daardoor krijgt een deel van het hart te weinig zuurstof. Meestal ontstaat dit gebrek aan zuurstof bij inspanning. Angina pectoris geeft een typische beklemmende, drukkende pijn achter het borstbeen. Dit verdwijnt kort nadat de inspanning is beëindigd.  

Beroerte (TIA, herseninfarct en hersenbloeding)

Een beroerte (of CVA) is de verzamelnaam voor:     

  • TIA: een kortdurende afsluiting van een bloedvat in de hersenen met tijdelijke uitvalsverschijnselen. De uitvalsverschijnselen duren vaak niet langer dan een half uur, soms wat langer.
  • Herseninfarct: een langer durende afsluiting van een bloedvat.
  • Hersenbloeding: een scheurtje in een bloedvat, waardoor bloed in het omringende hersenweefsel stroomt. Het bloed hoopt zich op en duwt het hersenweefsel weg. Hierdoor beschadigt het hersenweefsel.

Etalagebenen

Etalagebenen kunnen ontstaan door vaatvernauwing in de benen. Een andere naam voor etalagebenen is claudicatio intermittens. 

Andere hart- en vaatziekten

  • Hartfalen: het hart pompt bloed minder goed rond, waardoor organen en spieren niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen krijgen.   
  • Aneurysma: een slagader is zwak en daardoor plaatselijk verwijd. Als de verwijding te groot wordt, kan het bloedvat scheuren. Dit is levensbedreigend.
  • Hartritmestoornissen: het hart klopt te snel, te langzaam of onregelmatig. Bij elke hartslag trekt het hart zich samen door een elektrische prikkel. Bij een hartritmestoornis is er iets mis met de vorming van de elektrische prikkel of met de geleiding van die prikkel.  

Aangeboren hartafwijkingen 

Aangeboren hartafwijkingen ontstaan door een verstoorde ontwikkeling van hart of bloedvaten. Voorbeelden zijn gaten tussen de hartkamers of hartboezem, een verkeerde vaataansluiting, afwijkingen aan de hartkleppen of afwijkingen of vernauwingen van de hartslagader (aorta).

Hoeveel mensen hebben hart- en vaatziekten?

In 2021 waren er in Nederland naar schatting 1,7 miljoen mensen met hart- en vaatziekten. Meer mannen dan vrouwen hebben hart- en vaatziekten. De meest voorkomende hart- en vaatziekten zijn coronaire hartziekten en beroerte. Hart- en vaatziekten komen vaker voor naarmate je ouder bent. Bij mensen jonger dan 50 jaar komen hart- en vaatziekten relatief weinig voor.  

Hart- en vaatziekten zijn na kanker de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland. Hart- en vaatziekten zijn verantwoordelijk voor ongeveer 22% van de totale sterfte in Nederland. Het gaat om bijna 37.000 gevallen per jaar, ongeveer gelijk verdeeld over mannen en vrouwen.   

Wat zijn de symptomen van hart- en vaatziekten?

Soms zijn er duidelijke signalen voor hart- en vaatziekten, zoals aanhoudende pijn op de borst. Maar er zijn ook vagere klachten die kunnen wijzen op een hart- of vaatziekte, zoals moeheid, overmatig zweten of misselijkheid. Bij vrouwen zijn de symptomen vaak minder duidelijk. Soms zijn er ook helemaal geen klachten, bij een beroerte kan dat bijvoorbeeld. Vage klachten worden niet altijd herkend. Twijfel je of maak je je zorgen, ga dan naar de huisarts.

Wat zijn risicofactoren voor hart- en vaatziekten?

Factoren die het risico op hart- en vaatziekten verhogen:

In sommige families komen hart- en vaatziekten relatief vaak voor. Erfelijkheid speelt hierbij vaak een rol. Hiervan kan sprake zijn als naaste familieleden voor hun 55e (mannen) of 65e (vrouwen) levensjaar te maken krijgen met een hart- of vaatziekte. Bespreek met een arts of erfelijkheidsonderzoek nodig is.

Vaak is er bij hart- en vaataandoeningen sprake van een combinatie van een aantal factoren. In alle gevallen verhogen de risicofactoren waar je zelf invloed op hebt, zoals een ongezonde leefstijl, het risico op hart- en vaatziekten. Door gezond te leven verklein je dit risico.   

Invloed van voeding bij hart- en vaatziekten

Door gezond te eten kunnen mensen het risico op hart- en vaatziekten verlagen. De Gezondheidsraad heeft de effecten van voedingsmiddelen en voedingstoffen op dit risico geëvalueerd. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen coronaire hartziekten en beroerte.  

Van onderstaande voedingsmiddelen en voedingsstoffen is het aannemelijk of overtuigend aangetoond dat er een verband is met hart- en vaatziekten. Lees meer over bewijskracht op de pagina Voedingswetenschap: soorten onderzoek uitgelegd. 

Hangt samen met een verhoogd risico op coronaire hartziekten:

  • Transvetzuren  

Hangt samen met een verhoogd risico op beroerte:

  • Rood vlees
  • Bewerkt vlees en vleeswaren  

Hangt samen met een verlaagd risico op coronaire hartziekten:

  • Vervanging van verzadigde vetzuren door meervoudig onverzadigde vetzuren  
  • Groente en fruit
  • Volkoren graanproducten
  • Vezels
  • Noten en zaden
  • Vis en visvetzuren EPA+DHA
  • Gefilterde koffie   

Hangt samen met een verlaagd risico op beroerte:

  • Groente en fruit
  • Vezels
  • Vis
  • Kalium
  • Gefilterde koffie
  • Zwarte en groene thee  

Hangt samen met zowel een verhoogd als verlaagd risico op hart- en vaatziekten:

  • Alcohol. Matig alcoholgebruik (tot 15 gram per dag, dat komt neer op maximaal 1,5 glas) hangt samen met een lager risico op coronaire hartziekten, maar bij een hoger gebruik neemt het risico op beroerte toe. Lees meer over alcohol.

Voedingsadvies om hart- en vaatziekten te voorkomen

De kans op hart- en vaatziekten wordt verkleind door een gezond voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf, een gezond gewicht en een gezonde leefstijl met voldoende beweging, niet te veel stress en niet roken. Punten waar je extra op kunt letten zijn:        

  • Producten met veel verzadigd vet vervangen door producten met veel onverzadigd vet
  • Niet meer dan 6 gram zout eten per dag
  • Voldoende groente en fruit, vis, en volkoren producten eten  

Heb je een hoge bloeddruk of verhoogd cholesterolgehalte? Ook dan is een gezond voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf de basis. Daarnaast zijn er speciale aandachtspunten. Lees hoe je gezond eet met een hoge bloeddruk en wat je kan eten om je cholesterol te verlagen.  

Vul voor een voedingsadvies op maat de Schijf van Vijf voor jou in.

Voedingsadvies bij hart- en vaatziekten

Bij hart- en vaatziekten zijn gezond eten en een gezonde leefstijl onderdeel van je behandelplan, naast medicatie. Je arts is leidend in je behandeling en bepaalt of je cholesterol- of bloeddrukverlagende medicijnen nodig hebt. Ook kan je arts je doorverwijzen naar een diëtist. Gebruik alleen op advies van de arts of diëtist producten met plantensterolen of –stanolen, zoals speciale margarines en yoghurtdrinks.

De Schijf van Vijf als basis

Als je eet volgens de Schijf van Vijf zorg je goed voor jezelf, ook als je een hart- of vaatziekte hebt. In de Schijf van Vijf staan voedingsmiddelen die goed zijn voor hart en bloedvaten, zoals groente, fruit, volkorenproducten, ongezouten noten en vis. Als je een hart- of vaatziekte hebt, is het advies iets meer vis te eten, namelijk 1-2 porties per week in plaats van 1 portie per week.

Neem niet te veel en niet te vaak producten buiten de Schijf van Vijf. Denk aan drop, zoute snacks, vleeswaren, witbrood, frisdrank en alcohol.  

Gezond gewicht

Als je te zwaar bent, dan helpt afvallen om je bloeddruk en cholesterol te verlagen. Vooral als je een grote buikomvang hebt. Met de BMI-meter bereken je of je een gezond gewicht hebt. Of bekijk onze pagina’s over afvallen. Als je overgewicht hebt, dan kan 5 tot 15% afvallen al een verbetering opleveren.  

Speciale aandachtspunten bij hart- en vaatziekten

1. Vervang verzadigd vet door onverzadigd vet

Verzadigd vet verhoogt het LDL-cholesterol in het bloed. Een te hoog LDL-cholesterol is niet goed voor de bloedvaten. Verzadigd vet zit in bijvoorbeeld in roomboter en harde margarines. Onverzadigd vet zit in oliën, margarine en halvarine in een kuipje. Welke vetten zijn ongezond? 

2. Neem magere zuivelproducten

In kaas, melk en andere melkproducten zit verzadigd vet. Toch zijn het producten die goed zijn voor je gezondheid. Kies daarom voor de minder vette varianten, zoals halfvolle en magere melk(producten), 20+ en 30+ kazen, mozzarella, hüttenkäse en zuivelspread light.

3. Matig met vlees en varieer met vis, peulvruchten, ei en noten

Voor een gezond voedingspatroon raden we je aan om je elke week in elk geval te houden aan:

  • Iedere dag een handje ongezouten noten
  • Maximaal 500 gram vlees, waarvan maximaal 300 gram rood vlees (vlees van rund en varken)
  • 2-3 eieren (3-4 voor vegetariërs)
  • 1 keer per week peulvruchten, zoals bruine bonen, linzen en kikkererwten 
  • 1-2 keer per week vis, varieer daarbij tussen verschillende vissoorten
Welke vissoorten kan ik eten bij hart- en vaatziekten?

In onderstaande tabel zie je welke vissoorten je hoe vaak kunt eten als je hart- en vaatziekten hebt.

Aantal keer Magere vis Vette vis
Vis waarvan je 2 porties per week kunt eten 

Heek
Meerval uit aquacultuur*
Pangasius uit aquacultuur*
Schar
Schelvis
Schol
Tarbot uit aquacultuur*
Tilapia uit aquacultuur*
Tong
Wijting

Forel uit aquacultuur*
Zalm uit aquacultuur*
Vis waarvan je 1 portie per week kunt eten Mosselen  Haring
Wilde forel*
Wilde zalm*
Vis waarvan je 1 portie in de 2 weken kunt eten Kabeljauw
Koolvis 
 
Vis die je beter niet kunt eten

Baars
Bot
Garnalen
Heilbot
Karper
Krab (incl. wolhandkrab)
Tonijn
Zeebaars
Zeeduivel
Zeewolf
Zelfgevangen vis

Lever van heek, kabeljauw, etc.
Makreel
Paling
Sardine
Sprot
Zelfgevangen vis
*Op het etiket kun je zien of de vis is gevangen in het wild of dat het kweekvis is. Bij kweekvis staat 'aquacultuur' of 'gekweekt' op het etiket.
sluiten

4. Drink geen alcohol

Alcohol verhoogt de bloeddruk vanaf 2 glazen per dag. Het advies is om geen alcohol te drinken, of als je toch wilt drinken dit te beperken tot 1 glas per dag.

5. Drink zo min mogelijk ongefilterde koffie, ga voor gefilterde koffie

Ongefilterde koffie verhoogt het LDL-cholesterol vanwege het stofje cafestol. Kookkoffie (waar je water direct bij het koffiepoeder giet) en koffie uit de cafetière kun je daarom beter niet drinken. Gewone koffie kan wel. Bekijk de koffieadviezen.

6. Genoeg bewegen

Elke week minimaal 2,5 uur bewegen vermindert het risico op hart- en vaatziekten, terwijl veel stil zitten het risico juist verhoogt. Stevig wandelen, fietsen, stofzuigen, tuinieren: het telt allemaal mee.

7. Niet roken

Niet roken en stoppen met roken vermindert het risico op hart- en vaatziekten. Wil je stoppen met roken? Zoek hulp via www.rokeninfo.nl.

Voedingsadvies in beeld

Teaserafbeelding voor video ''

Vergoedingen

Heb je een hart- of vaatziekte? Dan krijg je vanuit je zorgverzekering een diëtist vergoed. Heb je daarnaast ook overgewicht? Dan kom je ook in aanmerking voor een gecombineerde leefstijlinterventie. Lees hoe het precies zit met vergoedingen voor voedings- en leefstijladvies.

Meer informatie