Omschrijving
Borstvoeding is de beste voeding voor baby’s. Moedermelk voorziet baby’s van voldoende energie en voedingsstoffen in de eerste 6 maanden. De enige uitzonderingen hierop zijn vitamine D en K. Naast voedingsstoffen bevat moedermelk veel verschillende stoffen die de gezondheid van het kind bevorderen en de kans op allerlei infecties en ziekten kleiner maakt.
Wet- en regelgeving
In Nederland is een aantal zaken rondom borstvoeding in de wet vastgelegd. Zo wordt in de Warenwet uitvoering gegeven aan de Internationale gedragscode voor het op de markt brengen van vervangingsmiddelen van moedermelk’ (WHO, 1981). Deze code heeft als doel:
- het beschermen en bevorderen van borstvoeding.
- zorgen voor een correct gebruik van vervangingsmiddelen voor moedermelk als deze nodig zijn.
- het bevorderen van voldoende en juiste voorlichting voor ouders.
- richtlijnen te stellen voor de verkoop van babyvoeding.
Werken en borstvoeding
Regelgeving rond borstvoeding en werk is vooral te vinden in de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) en de Arbeidstijdenwet. Werkgevers zijn verplicht om de tijd die de werknemer gebruikt voor het geven van borstvoeding of om te kolven te betalen. Bovendien moeten ze daarvoor een geschikte kolfruimte ter beschikking stellen. Lees meer over het combineren van werk en borstvoeding geven.
Gezondheidseffecten
Samenstelling van borstvoeding: van colostrum tot rijpe moedermelk
Moedermelk is in te delen in 3 soorten:
- Colostrum: de moedermelk van de eerste dagen na de geboorte. Colostrum bevat relatief grote hoeveelheden van de stoffen die het kind beschermen tegen ziekten. Daarnaast is deze eerste moedermelk rijk aan stoffen zoals cholesterol, albumine, fosfolipiden, vitamines A, E en K, natrium, zink en selenium. Colostrum bevat relatief weinig water, lactose en vet.
- Overgangsmelk: melk van de eerste dagen na de geboorte tot 2 weken na de geboorte.
- Rijpe moedermelk: vanaf ongeveer 2 weken na de geboorte. Tijdens de overgang van colostrum naar rijpe moedermelk neemt de concentratie aan beschermende stoffen af. Maar omdat een kind meer drinkt naarmate het ouder wordt, krijgt het toch voldoende beschermende stoffen binnen.
Ook tijdens het borstvoeding geven zelf verandert de samenstelling van moedermelk geleidelijk. De borst maakt één soort melk waarvan het vetgehalte kan variëren, afhankelijk van de tijd die er tussen 2 voedingen zit. Hoe hoog het vetgehalte is hangt af van hoe vaak en hoe lang de moeder voedt. Het lichaam van de moeder reguleert op deze manier de energievoorziening van het kind.
Beschermende stoffen
Hoewel er al veel bekend is, is niet van alle stoffen in moedermelk precies bekend wat ze doen. Het is wel duidelijk dat er verschillende stoffen zijn die de kans op allerlei infecties en ziekten kleiner maken en de ontwikkeling van het immuunsysteem van een kind bevorderen. Daardoor kan een kind zelf meer antistoffen gaan aanmaken, waardoor de weerstand extra toeneemt.
Van de volgende stoffen in moedermelk is bekend dat ze een rol spelen bij de bescherming tegen infecties:
- Lactoferrine: voorkomt dat ziekmakende bacteriën zich in de darmen vermenigvuldigen en het kind ziek maken.
- Lysozyme: beschadigt de celwand van bacteriën en maakt ze daardoor onschadelijk.
- Oligosacchariden: voorkomt dat bacteriën zich kunnen hechten aan de darmwand.
- sIgA (een immunoglobuline): beschermt tegen darm- en luchtwegaandoeningen.
- Complementfactoren: deze stoffen zijn belangrijk voor de weerstand van het kind. Ze ruimen micro-organismen op en gaan ontstekingen tegen.
- Leucocyten: doden bacteriën en hebben waarschijnlijk invloed op het volgroeien van het maag-darmkanaal van het kind.
- Groeifactoren, nucleotiden en polyaminen: stimuleren de groei en rijping van het darmkanaal en gaan daardoor het binnendringen van micro-organismen tegen.
Voedingsstoffen
De hoeveelheid voedingsstoffen in de moedermelk wordt maar voor een klein deel beïnvloed door wat de moeder eet. Als een vrouw die borstvoeding geeft onvoldoende eet of onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgt, gaat dit vooral ten koste van haarzelf en haar conditie. De aandacht voor de voeding is dus vooral belangrijk voor de moeder zelf.
Vetten
Het vetgehalte van moedermelk neemt gedurende de eerste 2 weken toe.
Het soort en de hoeveelheid vet in moedermelk varieert en wordt deels beïnvloed door het vet dat de moeder eet. De omega-3 vetzuren EPA en DHA in moedermelk hebben invloed op de verstandelijke ontwikkeling van het kind en zijn van belang voor een goed gezichtsvermogen.
Eiwitten
Moedermelk bevat in de eerste weken relatief veel eiwit. Dit daalt in de loop van de tijd en is niet afhankelijk van wat de moeder eet.
Koolhydraten
De koolhydraten in moedermelk bestaan voor 80% uit lactose. Wat de moeder eet heeft hierop geen invloed. Zogenoemde oligosachariden in borstvoeding zorgen voor een goede ontwikkeling van de darmflora en spelen een rol bij de weerstand tegen infecties.
Mineralen
De hoeveelheid mineralen in moedermelk wordt niet beïnvloed door de voeding van de moeder. Hoewel de gehaltes mineralen laag zijn, voorzien ze het kind van voldoende mineralen.
Vitamines
Het vitaminegehalte van moedermelk, met name de vetoplosbare vitamines, wordt beïnvloed door de hoeveelheid vitamines die de moeder via de voeding binnenkrijgt. Toch hebben kinderen die borstvoeding krijgen bijna nooit last van een vitaminetekort. Alleen bij zeer ernstige ondervoeding van de moeder bestaat de kans op een vitaminetekort. Dit komt in Nederland niet voor.
Kinderen die borstvoeding krijgen hebben wel extra vitamine K en vitamine D nodig voor een optimale ontwikkeling. Aan flesvoeding is vitamine K toegevoegd.
Vocht
Water is het belangrijkste bestanddeel van moedermelk. Als kinderen uitsluitend borstvoeding krijgen, hebben ze geen extra vocht nodig. Bij warm weer is het advies om baby’s vaker aan de borst te laten drinken. De moedermelk wordt vanzelf wateriger.
Andere stoffen uit de voeding
Stoffen uit de voeding van de moeder komen in de moedermelk terecht, denk aan smaak en geurstoffen. Daardoor wordt de smaak en geur van de borstvoeding beïnvloed door wat de moeder eet en drinkt. Dit heeft als voordeel dat het kind automatisch went aan variatie in de smaak van eten en zo gemakkelijker kan wennen aan nieuwe smaken.
Borstvoeding versus flesvoeding
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat borstvoeding gezonder is dan flesvoeding. Overtuigend bewijs is aanwezig dat infecties van het maag-darmkanaal, middenoorontsteking, overgewicht en hoge bloeddruk minder voorkomen bij kinderen die borstvoeding hebben gehad.
Kinderen die borstvoeding hebben gehad, krijgen waarschijnlijk minder last van astma, piepen op de borst en eczeem. Bovendien verbetert borstvoeding waarschijnlijk de intellectuele en motorische ontwikkeling. Het is daarnaast mogelijk dat borstvoeding beschermt tegen de ziekte van Crohn, atopie, diabetes type 1 en 2 en leukemie.
Voedingsadvies
Wil je weten hoe je gezond eet tijdens het geven van borstvoeding en hoeveel? Bekijk dan deze pagina:
Energie
Om moedermelk te maken hebben vrouwen die borstvoeding geven meer energie nodig: zo’n 500 kilocalorieën per dag extra.
Afvallen
Bij streng lijnen kan de voeding van de moeder onevenwichtig worden, terwijl de productie van moedermelk juist de behoefte aan voedingsstoffen vergroot. Afvallen is ook niet nodig: door het normale gewichtsverlies is het gewicht normaal gesproken aan het einde van de borstvoedingsperiode bij volledige borstvoeding ongeveer op het niveau van voor de zwangerschap. Dit is niet zo als maar kort borstvoeding wordt gegeven. Zodra de borstvoeding wordt afgebouwd, zijn de 500 extra calorieën voor de aanmaak van de moedermelk niet meer nodig. Om te voorkomen dat het gewicht dan toeneemt, moeten vrouwen die borstvoeding afbouwen dus minder gaan eten. Dan is de normale aanbevolen voeding weer voldoende.
Allergie
Als een kind een allergische reactie heeft, dan komt dat bij kinderen die uitsluitend moedermelk krijgen door de voeding van de moeder. Meestal is koemelk de boosdoener. In dat geval krijgt de moeder het advies om koemelk volledig te vermijden. Als kinderen naast moedermelk ook kunstvoeding krijgen, dan is het nodig om de kunstvoeding aan te passen. Lees daarover meer bij
koemelkallergie.
Krampjes
Het is niet bewezen dat koolsoorten, uien, scherpe kruiden, sinaasappelsap en chocola via de voeding van de moeder darmkrampen kunnen veroorzaken bij kinderen die borstvoeding krijgen. Krampjes komen door de ontwikkeling van de darmen, niet door wat de moeder eet. Na 3 maanden zijn de krampjes over het algemeen over. Als er aanwijzingen zijn dat een bepaald voedingsmiddel toch klachten veroorzaakt, kan de moeder tijdelijk minder van dat voedingsmiddel gebruiken.
Schadelijke stoffen
Mensen krijgen schadelijke stoffen, zoals dioxines en PCB’s binnen via eten en drinken. Na de geboorte kunnen deze stoffen in moedermelk voorkomen. Onderzoek heeft geen nadelige effecten hiervan voor het kind kunnen aantonen. Daarom wordt borstvoeding geven niet afgeraden. De voordelen van borstvoeding wegen ruimschoots op tegen de nadelen van dit soort verontreinigingen. Door maatregelen ter beperking van de milieuvervuiling in Nederland, is de hoeveelheid dioxines en PCB’s in moedermelk de afgelopen jaren met 50% gedaald.
Vis
Borstvoedende moeders krijgen net als iedereen het advies om 1 keer per week (vette) vis te eten vanwege de positieve gezondheidseffecten van vis. Wel wordt aangeraden niet meer dan 2 porties per week te eten en het eten van rivierpaling, verse tonijn en zwaardvis te vermijden. Dit vanwege kleine hoeveelheden schadelijke dioxines die in vette vis kunnen voorkomen.
Alcohol
Schadelijke stoffen uit alcohol komen via de borstvoeding bij het kind terecht. Als de moeder alcohol heeft gedronken, drinkt het kind minder en kan het slaap/waakpatroon verstoord raken. Het veiligste is daarom niet te drinken. Als een moeder toch alcohol wil drinken, kan ze het beste op 1 glas houden direct na een voeding, en vervolgens de borstvoeding van de eerstvolgende 3 uur af te kolven en weg te gooien. Alcohol is dan afgebroken.
Roken
Bij roken komen nicotine en andere schadelijke stoffen in de moedermelk terecht. Toch kunnen vrouwen die écht niet kunt stoppen, beter wel borstvoeding geven. Juist omdat het kind wordt blootgesteld aan de schadelijke stoffen in sigaretten heeft hij de afweerstoffen uit moedermelk extra hard nodig. Ook bij roken, blijft borstvoeding de meest gezonde manier van het voeden van een kind. Daarbij geldt wel om nooit te roken tijdens de voeding of waar het kind bij is. Meer informatie vind je op
www.rokeninfo.nl.
Cafeïne
Cafeïne uit bijvoorbeeld koffie en cola komt in de moedermelk terecht en kan het kind onrustig maken. Het is aan te raden daarom niet te veel dranken met cafeïne te nemen. Het advies is maximaal 1 kopje koffie per dag. Hierbij is rekening gehouden met de cafeïne die je binnenkrijgt bij een gemiddeld gebruik van andere bronnen van cafeïne, zoals thee en frisdrank.
Kruiden
Schadelijke stoffen in kruiden, zoals aloë, senna en
Kava Kava kunnen overgaan in de moedermelk en mogelijk schadelijk zijn voor het kind. Het is aan te raden matig te zijn met kruiden. Venkel-,anijs en kaneel bevatten plantengifstoffen
die mogelijk schadelijk zijn. Daarom wordt aangeraden om geen borstvoedingsthee
met venkel, anijs of kaneel, venkelthee, anijsthee of kaneelthee te drinken als je borstvoeding geeft. Normaal gebruik van venkel
en keukenkruiden, of een beschuit met muisjes, wat anijs bevat, kan verder geen kwaad,
daarin zitten veel minder plantengifstoffen dan in thee.
Medicijnen
Het geven van borstvoeding is een reden om kritisch om te gaan met het gebruik van medicijnen. Dit geldt ook voor de middelen die zonder recept verkrijgbaar zijn, inclusief de homeopathische middelen. Van bijna alle geneesmiddelen komt er wel wat in de moedermelk terecht.
Toch is het meestal wel mogelijk om een middel voor te schrijven dat nauwelijks of geen nadelige gevolgen heeft voor het kind.
Soms kan het noodzakelijk zijn dat de moeder een geneesmiddel gebruikt dat via de moedermelk schadelijk is voor het kind. Dan zal de arts met de moeder overleggen hoe in dat geval met de borstvoeding moet worden omgegaan. Het kan dan nodig zijn tijdelijk te kolven en de gekolfde melk weg te gooien. Sommige geneesmiddelen zijn weer snel uit lichaam verdwenen. Bij deze middelen is het mogelijk het tijdstip van gebruik en het tijdstip van het voeden zo af te stemmen dat de moedermelk veilig blijft voor het kind.