Wat is aspartaam?
Zoetstoffen zoals aspartaam (E951) vervangen suiker, of een deel daarvan, in bijvoorbeeld dranken, sap of zuivel. Ze zorgen ervoor dat deze producten even zoet smaken als producten waar meer suiker in zit, maar ze bevatten minder calorieën. Alle zoetstoffen die in voedingsmiddelen gebruikt mogen worden hebben een E-nummer.
Je hebt ook de zoetstof aspartaam-acesulfaamzout (E962), een mengsel van de zoetstoffen acesullfaam-K (E950) en aspartaam.
Aspartaam en aspartaam-acesulfaamzout zijn intensieve zoetstoffen. Ze zijn ongeveer 200 keer zoeter dan suiker en leveren nauwelijks calorieën. Ze worden kunstmatig gemaakt in de fabriek door stoffen te bewerken. Ze komen in de natuur niet voor.
Waar kan aspartaam in voorkomen?
In de onderstaande lijst zie je producten die een goede indruk geven waar aspartaam in kan zitten. Dit is geen volledige lijst, want het wordt aan veel producten toegevoegd. Wil je van andere E-nummers weten waar ze inzitten? Kijk hiervoor bij E-nummers.
Wat zijn de effecten van aspartaam?
Minder calorieën met zoetstoffen
Aspartaam bevat nauwelijks calorieën. Als je producten eet of drinkt waar de suiker is vervangen door aspartaam, krijg je minder calorieën binnen.
Effect op bloedsuikerspiegel
Als je producten eet of drinkt waarin de suiker is vervangen door zoetstoffen zoals aspartaam, dan zorgt dit voor een minder hoge toename van je bloedsuikerspiegel dan als je dezelfde producten eet met suiker.
Zoetstof en gebit
Producten waarin de suiker is vervangen door zoetstoffen zijn beter voor je tanden dan dezelfde producten met suiker. Zoetstoffen spelen namelijk in tegenstelling tot suiker geen rol bij het ontstaan van tandcariës (gaatjes). Zowel frisdranken met als zonder suiker bevatten echter wel zuren die tanderosie veroorzaken (aantasting van het tandglazuur).
Mensen met PKU
Mensen met ‘fenylketonurie’ (PKU) moeten aspartaam mijden. Mensen met de erfelijke aandoening PKU kunnen het aminozuur fenylalanine uit aspartaam niet goed afbreken. Dit heeft negatieve effecten in de hersenen als gevolg. Elke baby in Nederland wordt op deze ziekte getest met een hielprikje.
Op producten met aspartaam (E951 en E962) staat voor mensen met deze aandoening de waarschuwing “bevat aspartaam (een bron van fenylalanine)” of “bevat een bron van fenylalanine”.
Hoe verwerkt je lichaam aspartaam?
Aspartaam wordt in ons lichaam omgezet in de aminozuren fenylalanine en asparaginezuur, waarbij methanol ontstaat. Dit zijn bekende stoffen voor het lichaam, ze kunnen goed verwerkt worden. Bij het afbreken van aspartaam in het lichaam ontstaat een kleine hoeveelheid methanol.
In grote hoeveelheden kan methanol gezondheidsproblemen zoals blindheid veroorzaken. Uit één liter light-frisdrank gezoet met aspartaam kan echter hooguit 55 milligram methanol gevormd worden. Dit is minder dan er van nature in één liter vruchtensap zit.
Is aspartaam veilig te gebruiken?
Aspartaam heeft een E-nummer. De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) beoordeelt of een stof veilig gebruikt kan worden. Vervolgens krijgt het van de Europese Commissie een E-nummer. De aanvaardbare dagelijkse inname van aspartaam is 40 milligram per kilo lichaamsgewicht.
Voor een kind van 30 kilo komt dat neer op een veilige hoeveelheid aspartaam van 1.200 milligram per dag, en voor een volwassene van 70 kilo op 2.800 milligram. In bijvoorbeeld frisdrank mag niet meer dan 600 milligram aspartaam per liter worden gebruikt. Het kan dus ook minder zijn. Als je van de maximale hoeveelheid uitgaat, dan zou een kind van 30 kilo meer dan 2 liter light-frisdrank per dag moeten drinken om boven de ADI uit te komen, en een volwassene van 70 kilo meer dan 4,5 liter per dag.
In de Europese verordening die gaat over het gebruik van E-nummers staat aan welk eten en drinken aspartaam mag worden toegevoegd. Ook staat daar wat het maximum toegelaten gehalte is. Als je gewoon eet en drinkt, krijg je niet te veel aspartaam binnen.
Lees meer over de veiligheidseisen van E-nummers.
Is aspartaam kankerverwekkend?
The International Agency on Research and Cancer (IARC) heeft in juli 2023 aspartaam ingedeeld in de groep stoffen ‘mogelijk kankerverwekkend’ (groep 2B). In deze groep zitten stoffen met beperkt en geen overtuigend bewijs dat ze kanker kunnen veroorzaken. Om stoffen in te delen, kijkt IARC naar onderzoek bij mensen en bij proefdieren. Ook wordt bekeken op welke manieren in het lichaam aspartaam kanker zou kunnen veroorzaken. Oftewel welke mechanismen er dan achter kunnen zitten.
Voor aspartaam is dus de conclusie dat het bewijs niet overtuigend is dat het kanker kan veroorzaken bij mensen. Andere stoffen in deze categorie zijn melamine en radiofrequente elektromagnetische velden. Bijvoorbeeld mobiele telefoons veroorzaken deze velden.
Om te vergelijken: van het eten van te veel bewerkt vlees en het drinken van alcohol, is het wél zeker dat het de kans op kanker verhoogt. Het bewijs voor deze relatie is sterk. IARC classificeert deze voedingsmiddelen als ‘kankerverwekkend’ (groep 1). Lees meer over de indeling van stoffen in relatie tot kanker.
Of iemand kanker krijgt, hangt van meerdere factoren af. De ene persoon heeft vanuit zijn genen meer kans om kanker te krijgen dan een ander. Je kunt deze kans vervolgens wel verkleinen door niet te roken, weinig tot geen alcohol te drinken en door gezond en gevarieerd te eten en te drinken. Denk daarbij aan voldoende vezels, groente en fruit en weinig of geen bewerkt vlees.
Onzorgvuldig onderzoek naar aspartaam in relatie tot kanker
In 2006 en 2007 zijn 2 studies gepubliceerd door het Italiaanse Ramazzini Instituut, waaruit zou blijken dat proefdieren kanker krijgen als gevolg van aspartaam. Naar deze studies is zeer goed gekeken door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA). Hun conclusie was dat de tumoren die waren gevonden niet kwamen doordat de ratten aspartaam kregen, maar omdat ze chronische ontstekingen hadden aan de ademhalingsorganen. De ratten waren dus al ziek voordat ze getest werden. Bovendien bleek de statistiek in het onderzoek niet te kloppen.
Lees hoe onderzoek werkt in de voedingswetenschap.
Wat is het voedingsadvies voor producten met aspartaam?
EFSA geeft aan dat je producten met E-nummers veilig kunt eten en drinken. Zelfs als je erg veel producten gebruikt, krijg je bij een normaal eetpatroon niet te veel zoetstof binnen. Een light-product kan een goed alternatief zijn voor een gewoon product. Het kan passen in een gezond voedingspatroon, maar het is niet zo dat je alle light-producten onbeperkt kunt eten. Sommige light-producten bevatten nog steeds veel calorieën.
Sommige mensen willen aspartaam of andere E-nummers toch liever vermijden. Volgens EFSA is het niet nodig om aspartaam te vermijden, maar er is ook niets op tegen. Aspartaam zit vaak in bewerkte producten die niet in de Schijf van Vijf staan. Om die reden kun je deze producten beter niet te vaak en te veel eten.
Hoe weet je of aspartaam in een product zit?
Als in een product aspartaam gebruikt is, dan staat dit bij de ingrediënten. Op het etiket staat de term ‘zoetstof’ gevolgd door ‘aspartaam’ of ‘het E-nummer.
Bij voedingsmiddelen die één of meer zoetstoffen bevatten, staat verder op het etiket bij de naam van het voedingsmiddel ”met zoetstof(fen)” of “met suiker(s) en zoetstof(fen)”.
Waarschuwingen op het etiket
Voor PKU-patiënten staat op producten met aspartaam (E 951 en E 962) de waarschuwing: “bevat aspartaam (een bron van fenylalanine)” of “bevat een bron van fenylalanine”.