Voedingscentrum.nl maakt gebruik van cookies. Waarom? Lees onze uitleg.
Menu
Zoek

Gezonde voeding in gemeentebeleid: draag bij aan gelijke kansen

Iedereen, jong en oud, heeft het recht op de hoogst haalbare gezondheid. Maar toch bestaan in Nederland grote verschillen. Mensen die na het basisonderwijs of vmbo zijn gestopt met hun opleiding leven 7 jaar korter dan mensen met een hbo- of een universitaire opleiding. Er is dus een fikse gezondheidsachterstand.

Gezondheidsverschillen hebben meerdere oorzaken. De kans op een gezond leven, hangt bijvoorbeeld ook samen met je leefomgeving. De eetomgeving is daar een onderdeel van. En die is helaas op veel plekken erg ongezond. Door de overvloed aan ongezond aanbod om ons heen worden we aangezet om te veel en ongezond te eten. Waar we naar toe willen is een gezonde eetomgeving. Daarin zijn weinig ongezonde verleidingen en is de gezonde én duurzame keuze juist de makkelijke keuze.

Juist gemeenten hebben op het gebied van leefomgeving een grote invloed en kunnen écht impact maken. Belangrijk daarvoor is een integrale aanpak die domeinoverstijgend is. Dus in een samenwerking vanuit het ruimtelijke/fysieke domein, het sociale domein en het domein preventie en zorg. Gebruik juist nu de Specifieke Uitkering (SPUK) vanuit het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) om de inspanningen voor implementatie van gezonde voeding in gemeentebeleid te financieren.

Wij werken aan een gezonde en duurzame eetomgeving

Wat doet jouw gemeente al, en wat zou je nog willen doen?

  1. Wij hebben een heldere visie opgesteld voor onze leefomgeving met een gezonde (en duurzame) eetomgeving als onmisbaar thema.
  2. Wij hebben in ons vergunningenbeleid maatregelen opgenomen om de eetomgeving te verbeteren.
  3. Wij hebben in ons reclamebeleid regels vastgelegd rondom ongezond voedsel en kindermarketing.
  4. Wij hebben ambtenaren die werken aan dit thema.
  5. Onze eigen bedrijfsrestaurants en koffiecorners voldoen aan het Overheidsniveau Gezonde catering op basis van de Richtlijn Eetomgevingen.

    Op welke manier stimuleren jullie al andere partijen in je gemeente?

  6. Onze gemeente is borstvoedingsvriendelijk.
  7. Wij stimuleren het gebruik van de JGZ-Richtlijn Voeding en Eetgedrag.
  8. Wij stimuleren dat alle scholen (po, vo en mbo) en kinderopvanglocaties gezond zijn.
  9. Wij zijn aangesloten bij het JOGG-werknet.
  10. Wij stimuleren lokale sportverenigingen en buurtlocaties om aan de slag te gaan met een gezonder aanbod. Bijvoorbeeld via de aanpak van JOGG-Teamfit.

Hieronder werken we deze 10 punten verder uit.

(Opstart)hulp nodig?

Als je (opstart)hulp nodig hebt, stel aan ons je vraag. We kunnen je helpen bij het vormgeven van voedingsbeleid en het adviseren op de uitrol ervan. Zoals de uitvoering van een lokaal preventieakkoord.

1. Visie

Wat vinden jullie belangrijk voor jullie inwoners? En waarom? Welke speerpunten staan wat jullie betreft de komende jaren het hoogst op de agenda? En hoe pakken jullie dat aan? Natuurlijk hoeft alles niet in één keer. Met een visie borgen jullie de prioriteiten, zeker als jullie daar concrete beleidsmaatregelen aan hangen.

Met integraal gezondheidsbeleid houd je bij het vormen van nieuw beleid ook rekening met de impact die beleid buiten het gezondheidsdomein kan hebben op gezondheid en leefstijl. Denk aan beleid op het terrein van ruimtelijke ordening.

Voorbeelden:

Inspiratie en praktische tips:

  • De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft de startpagina Aan de slag met gezondheidsbeleid ontwikkeld. Daar is alle informatie gebundeld om gezondheidsbeleid goed vorm te geven.
  • Het Loket Gezond Leven biedt handvatten voor een integrale aanpak om gemeentelijk beleid te maken voor gezond eten en bewegen. Onder de pijler fysieke en sociale omgeving vind je een overzicht van interventies die bijdragen aan het gezonder maken van de omgeving.
  • CityDeal – Voedsel op de Stedelijke Agenda: met onder andere een receptenboek met goede praktijken van lokaal voedselbeleid uit steden en provincies en lessen voor een succesvol voedselbeleid.
  • Gemeentelijk instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving (pdf): een werkgroep van de City Deal Voedsel op de Stedelijke Agenda bracht in kaart welke mogelijkheden gemeenten hebben. Het staat vol praktische voorbeelden. Ook geeft het handvatten voor het vergunningenbeleid en reclamebeleid. Daar gaan we in punt 2 en 3 ook dieper op in.

2. Vergunningenbeleid

Hoe meer aanbieders van ongezond eten bij elkaar in de buurt zitten, hoe moeilijker het voor mensen is om gezonde keuzes te maken en de verleiding te weerstaan. Als gemeente kun je een verdere verhoging van de dichtheid van ‘ongezonde aanbieders’ tegengaan. Denk aan snack- en fastfoodrestaurants, snackkarren en snoepwinkels. Beschrijf welk type voedselverkooppunt waar mag komen en waar het aanbod aan moet voldoen.

Voor het aanpakken van de dichtheid aan ongezonde voedselverkooppunten kun je beginnen met specifieke locaties waar kwetsbare groepen komen. Bijvoorbeeld op plekken waar veel jeugd komt. Neem bijvoorbeeld een minimale afstand van ‘ongezonde aanbieders’ tot schoollocaties en of sportvelden op. Zo heeft de gemeente Groningen in haar Nota Standplaatsen opgenomen dat in een straal van 250 meter rond scholen geen gefrituurde producten mogen worden verkocht.

3. Reclamebeleid

Als gemeente kun je vastleggen dat er in ieder geval geen kindermarketing mag zijn op ongezonde producten in en rond openbare ruimten waar kinderen en jongeren gebruik van maken. Denk aan bijvoorbeeld de bibliotheek, het openbaar vervoer, sportevenementen en speelparadijzen. Een algeheel reclameverbod op ongezond voedsel op bepaalde locaties kan ook een optie zijn.

De gemeente Amsterdam heeft zich bijvoorbeeld aangesloten bij de Alliantie Stop Kindermarketing Ongezonde Voeding. Dit is onderdeel van de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. Daarmee zet Amsterdam flink in op het voorkomen en terugdringen van overgewicht bij kinderen. Met als stip aan op horizon: alle Amsterdamse kinderen op gezond gewicht in 2033. Zo heeft Amsterdam al een verbod op kindermarketing in de metro.

4. Beschikbare ambtenaren

Zorg dat gezond en duurzaam voedsel en het verbeteren van de eetomgeving als beleidsdoel structureel op de kaart blijft staan door het te borgen in je gemeentelijke organisatie. Zorg bijvoorbeeld voor beleidsmedewerkers of introduceer de portefeuille van voedselwethouder. De gemeenten Ede, Molenlanden en Wageningen hebben zelfs al wethouders met voedsel in hun pakket.

5. Gezonde bedrijfsrestaurants en koffiecorners

Als gemeente kun je het goede voorbeeld geven aan eigen medewerkers en bezoekers. Een van de meest relevante en zichtbare plaatsen zijn bedrijfsrestaurants en koffiecorners. Je stimuleert de gezondere keuze als het merendeel van het aanbod daar een gezondere keuze is, gezond eten in het zicht staat en het aantrekkelijk wordt gepresenteerd. Denk ook aan het aanbieden van water, fruit en gezonde lunches bij vergaderingen, bijeenkomsten en recepties. Hierop kun je direct invloed uitoefenen. Onze werkwijze voor een gezondere en duurzamere eetomgeving in de gemeente helpt om hiermee (of met andere eetomgevingen) aan de slag te gaan.

Neem in de aanbesteding voor catering van alle gemeentelijke instanties de randvoorwaarde op: werk met Het Overheidsniveau Gezonde Catering op basis van de Richtlijn Eetomgevingen van het Voedingscentrum.

Heb je lopende contracten? Ga in gesprek met de cateraar en bekijk op welke termijn een cateraar aan deze criteria kan gaan voldoen. En in aanloop naar de volgende aanbestedingsronde kun je de criteria Overheidsniveau Gezonde Catering gebruiken voor cateraars die willen meedingen.

Gemeenten die het goede voorbeeld (willen) geven kunnen de JOGG-ambitie Gezonder Voedingsaanbod in gemeentehuizen ondertekenen.

Gezond bedrijfsrestaurant

6. Borstvoedingsvriendelijke gemeente

Moedermelk bevat precies de voedingsstoffen die de baby nodig heeft en beschermt bovendien tegen ziekten en infecties. Ook hebben baby’s die borstvoeding krijgen minder kans op overgewicht. Alle reden dus om als gemeente het geven van borstvoeding aan te moedigen en te faciliteren.

Moedig als gemeente horecagelegenheden, zorginstellingen, bibliotheken, speeltuinen en andere openbare gelegenheden aan om het beeldmerk 'voeden kan hier' te gebruiken. Zijn er genoeg beeldmerken ‘voeden kan hier’? Een gemeente krijgt dan de titel borstvoedingsvriendelijke gemeente en de bijbehorende plaquette.

7. Gebruik JGZ-richtlijn Voeding en Eetgedrag

De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) ziet alle kinderen in je gemeente. Een uitgelezen gelegenheid om ouders actief te ondersteunen. De JGZ-Richtlijn Voeding en Eetgedrag biedt zorgverleners de handvatten om ouders van praktische tips voor een gezonde opvoeding te voorzien. Je kunt als gemeente het gebruik hiervan stimuleren.

8. Gezonde scholen en kinderopvanglocaties

We weten allemaal: jong geleerd is oud gedaan. Maar niet ieder kind krijgt hetzelfde mee vanuit huis, wat kansenongelijkheid in de hand werkt. Op de kinderopvang en op scholen kun je echt een verschil maken.

Gezonde kinderopvang

Stimuleer kinderopvangorganisaties om aan de slag te gaan met de aanpak en scholing van Gezonde Kinderopvang. Hiermee wordt structureel gewerkt aan de gezonde leefstijl van kinderen en deskundigheid van medewerkers.

Gezonde schoolkantines (vo en mbo)

Neem een doelstelling op over het behalen van een aantal of percentage Gezonde Schoolkantines. Het Voedingscentrum biedt gratis ondersteuning aan scholen met de Adviseurs Eetomgevingen. Laat vo- en mbo-scholen gebruik maken van deze hulp om toe te werken naar een Gezondere Schoolkantine.

Gezonde School (po, vo en mbo)

Een Gezonde School gaat net een stapje verder dan de Gezonde Schoolkantine. De school gaat dan ook aan de slag met voedseleducatie en signalering van gezondheidsproblemen van leerlingen. Bovendien is dit ook voor het basisonderwijs geschikt. Je kunt in je beleid dan ook een doelstelling maken op het gewenste aantal scholen dat het themacertificaat Voeding van Gezonde School heeft. Een Gezonde school-adviseur van jouw lokale GGD kan scholen op weg helpen.

Schoolfruit en schoollunch

Door kinderen op school groente en fruit te geven, krijgen ze een gezond steuntje in de rug. Zo leren ze op school dat groente en fruit normaal en lekker is. Als gemeente kan je scholen hierin zowel financieel als logistiek ondersteunen. Een voorbeeld is het Europees programma Schoolfruit. Ook kun je overwegen om alle kinderen elke dag een schoollunch aan te bieden.

Gezonde schoolomgeving (vo en mbo)

Wil je ook aan de slag met het voedingsaanbod rondom de school? Het raamwerk van de JOGG Aanpak Eetomgeving Scholen (pdf) geeft handvatten hoe je dat integraal doet vanuit de gemeente in samenwerking met de voedselaanbieders en de school.

9. JOGG (Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst)

JOGG is een werknet van gemeenten, maatschappelijke organisaties en bedrijven. Samen werken ze aan een onderbouwde, integrale methodiek (de JOGG-aanpak) waarmee ze de fysieke en sociale leefomgeving van kinderen en jongeren gezonder maken. Daardoor groeit onze jeugd op tot een gezonde generatie. Sluit je als gemeente aan bij JOGG en word onderdeel van het JOGG-werknet. Kijk voor meer informatie op de website van JOGG.

10. Een gezonder aanbod in sport- en buurtlocaties

De sportkantine is de plek waar eten en bewegen bij elkaar komen. Juist hier zou een gezond voedingsaanbod de norm moeten zijn. Net als op sportevenementen. Daarnaast komen inwoners vaak veel in buurtlocaties, zoals kinderboerderijen, speeltuinen en buurthuizen. Dus ook daar kun je heel goed laten zien dat gezond eten de normaalste zaak van de wereld is.

Wil jij dit stimuleren als gemeente? Hier kan JOGG je een helpende hand bieden. Met de werkwijze JOGG-Teamfit worden zowel sport- als buurtlocaties door coaches begeleid naar een gezonder voedingsaanbod volgens de Richtlijn Eetomgevingen van het Voedingscentrum. JOGG-Teamfit biedt hier ondersteuning in.

Ook kun je je als gemeente aansluiten bij het Convenant gezonde sportevenementen.

Gezonde sportomgeving