Omschrijving
Het Atkins-dieet is het bekendste koolhydraatarme dieet. Koolhydraatarme diëten komen neer op een eetpatroon met veel vet, eiwit en weinig koolhydraten zoals suikers en zetmeel. Het Atkins-dieet bestaat uit 4 verschillende fasen:
Fase 1 is de startfase waarin je lichaam omschakelt van koolhydraatverbranding
naar vetverbranding. In fase 2 breid je je koolhydraatinname iets uit terwijl
je gewicht blijft verliezen. Gedurende fase 3 val je de laatste kilo’s af en
bepaal je je “koolhydratenevenwicht”. Tot slot zet je in fase 4 het dieet om in
blijvende eetgewoonten om op gewicht te blijven. Je kan het Atkins-dieet ook
volgen wanneer je niet af wilt vallen. Dan start je in fase 3 of fase 4 van het
dieet.
De gerechten in de dieetmenu’s van Atkins bevatten
vaak producten met veel vet en eiwit, zoals (vet) vlees, kaas, eieren, room,
boter en mayonaise. Brood, graanproducten, aardappelen, rijst en pasta
ontbreken vaak. Hooguit zijn deze producten zeer beperkt toegestaan in een
latere fase. Daardoor wijkt het Atkins-dieet vrij sterk af van het gangbare
Nederlandse eetpatroon. Er wordt wel gebruik gemaakt van de producten uit de
eigen Atkins-lijn, zoals de koolhydraat verlaagde pasta en brood.
Gezondheidseffecten
Gewichtsverlies
Uit onderzoek blijkt dat koolhydraatarme diëten zoals het Atkins-dieet inderdaad tot gewichtsverlies leiden. Dat komt doordat de voeding in totaal minder calorieën levert. De mate van gewichtsverlies hangt af van hoe lang het dieet wordt gevolgd, hoeveel calorieën iemand binnenkrijgt en hoeveel er bewogen wordt. Koolhydraatarme diëten leiden op
de lange termijn niet tot meer gewichtsverlies dan diëten hoger in koolhydraten. Veel mensen die het Atkins-dieet volgen, zeggen minder honger te hebben. Dat lijkt te verklaren door het hoge vet- en eiwitgehalte van het dieet. Wanneer door de verminderde honger minder wordt gegeten, betekent dat weer meer gewichtsverlies.
Zoals bij elk afslankdieet wordt in de eerste 1 tot 2 weken sneller gewicht verloren dan daarna. Doordat het lichaam minder energie binnenkrijgt dan het nodig heeft, mobiliseert het snel de glycogeenvoorraden (koolhydraatvoorraden) in het lichaam. Het lichaam gaat dan eerst de koolhydraten verbranden die in de lever en spieren zijn opgeslagen. Dit gaat gepaard met een aanzienlijk vochtverlies, waardoor snel gewichtsverlies optreedt.
Onder ‘normale’ omstandigheden zijn er in het lichaam voldoende koolhydraten aanwezig om vetten uit de voeding volledig te verbranden. Maar in een bepaalde fase van het Atkins-dieet kunnen de vetzuren niet meer volledig door het lichaam worden verbrand en benut. Dit komt door de combinatie van relatief veel vet en zeer weinig koolhydraten in de voeding.
De restanten van de vetzuren komen dan vrij in de bloedbaan. Dit proces staat bekend als ketose. De zogeheten ketonlichamen verlaten het lichaam via de urine en de uitademingslucht. Dit veroorzaakt bij de gebruikers van een dergelijk dieet een typische geur (‘acetonlucht’).
In de vervolgfasen van het Atkins-dieet mogen weer
meer koolhydraten worden gegeten, waardoor het lichaam uit ketose komt. Het
lichaamsgewicht zou uiteindelijk moeten stabiliseren in de vierde fase.
Diabetes
Net als alle andere diëten die
leiden tot gewichtsverlies heeft het Atkins-dieet voordelen voor personen
met diabetes. Zeker wanneer er ook sprake is van overgewicht. Mensen met diabetes en overgewicht hebben er baat bij om af te vallen.
Afvallen heeft namelijk een gunstig effect op de regulering van de
bloedglucosespiegels, omdat de insulinegevoeligheid verbetert.
Om het dieet af te stemmen op de medicatie is begeleiding van een diëtist aan te raden. Mensen met diabetes die SGLT2-remmers (een bepaald soort bloedglucoseverlagend middel) gebruiken wordt sowieso afgeraden om streng koolhydraatbeperkt te eten.
Ketose en keto-acidose
De ketose die bij het Atkins-dieet kan ontstaan, is op zich niet schadelijk zolang er geen zogenoemde acidose optreedt. Zo’n keto-acidose kan wel plaatsvinden bij bijvoorbeeld slecht behandelde diabetes en kan leiden tot een coma en andere ernstige gezondheidsproblemen. Dit komt dan door een verkeerde verhouding tussen de hoeveelheid glucose en insuline in het bloed. Mensen met diabetes kunnen daarom beter geen strenge koolhydraatbeperking volgen. Als ze dit toch willen, is het advies dat zij zich goed laten begeleiden door een diëtist bij het volgen van het Atkins-dieet.
Voor kinderen met diabetes type 1 wordt het sowieso afgeraden om een koolhydraatarm dieet te volgen, vanwege groei en ontwikkeling van het lichaam. Wanneer kinderen met diabetes type 1 een ketogeen dieet volgen, kan dit leiden tot groeiachterstanden, vermoeidheid en een hoger cardiovasculair risicoprofiel. In uitzonderlijke gevallen kan er ook keto-acidose optreden bij mensen die geen diabetes hebben en die een dieet extreem laag in koolhydraten volgen.
Verminderde nierfunctie
Bij een
verminderde nierfunctie of chronische nierschade is het verstandig om het
Atkins-dieet alleen na overleg met een arts te gaan volgen. Dit komt door het
relatief hoge eiwitgehalte van het Atkins-dieet. Bij problemen met de nieren is
het belangrijk om voldoende, maar niet teveel eiwit binnen te krijgen. Teveel
eiwit kan namelijk klachten geven, zoals moeheid, jeuk, hoofdpijn en
misselijkheid. Personen met een verminderde nierfunctie kunnen daarom het best
overleggen met hun arts of het in hun geval verstandig is om een koolhydraatarm
dieet te gaan volgen dat veel eiwitten bevat. Een diëtist kan hen hierbij
begeleiden.
Cholesterolgehalte
Het Atkins-dieet kenmerkt zich net als sommige andere diëten met weinig koolhydraten door een hoog gehalte aan eiwit en vet, waaronder verzadigd vet. Uit studies bij mensen die dit soort diëten hadden gevolgd, bleek dit echter geen nadelig effect te hebben op hun cholesterolgehalte.
Gezond eetpatroon
Een bezwaar tegen het langere tijd volgen van een Atkins-dieet met relatief veel vet, weinig fruit en graanproducten, is dat het minder vitamines en mineralen, voedingsvezel en andere bioactieve stoffen levert. Op termijn kan dit leiden tot tekorten aan deze voedingsstoffen. Bij het Atkins-dieet wordt daarom aangeraden om een multivitaminesupplement te nemen. In groente en fruit zitten echter ook bioactieve stoffen die niet in deze supplementen zitten. Een multivitaminesupplement kan groente, fruit en graanproducten dus niet helemaal vervangen.
Het Atkins-dieet kan een manier zijn om een gezond gewicht te bereiken. Uiteindelijk gaat het erom de gezondheidswinst die dit oplevert vast te houden met een gezond, gevarieerd en volwaardig eetpatroon.
Duurzaamheidsaspecten
Het Atkins-dieet bevat veel dierlijke eiwitrijke producten, zoals vlees en zuivel. Dit hangt samen met een hogere milieubelasting. Ook visvangst zorg voor veel natuur- en milieuproblemen, zoals overbevissing, bijvangst en het aantasten van de zeebodem. Wil jij minder of geen vlees nemen? Ei, noten, sommige vegetarische burgers en tofu zijn goede vervangers voor vlees. De productie daarvan heeft minder invloed op het klimaat.