CBS komt met nieuwe cijfers over overgewicht. Mensen van 25 jaar of ouder die basisschool of vmbo voltooiden, hebben vaker overgewicht (65%) dan mensen die van het hbo en universiteit komen (43%). Dit is belangrijk om te weten. Het is ook een mooie aanleiding om in de vraag te duiken: wat schuilt er achter de cijfers? Wat is het maatschappelijke probleem dat eronder ligt? En wat zijn de oorzaken van overgewicht? Daar willen we het over hebben.
1. Over de ongezonde omgeving
Gezond eten wordt ons moeilijk gemaakt. Als Voedingscentrum zien we de ongezonde inrichting van de samenleving als belangrijke oorzaak. Het overweldigende aanbod van ongezonde voeding maakt gezond eten en drinken veel moeilijker dan ongezond eten.
Juist in wijken waar veel mensen wonen met minder jaren opleiding, is het aanbod vaak nog ongezonder.
Dat maakt het nog lastiger om een gezonde leefstijl te hebben of te houden. Want wat we vaak zien, kiezen we sneller. Al helemaal als het er lekker uit ziet of makkelijk, snel en goedkoop is. Eetkeuzes maken we vaak automatisch, dus zonder er rustig even over na te denken. Zo werken onze hersenen nou eenmaal.
![]()
2. De complexiteit van overgewicht
Er zijn veel verschillende redenen waarom iemand overgewicht kan krijgen. Helaas wordt er vaak nog gedacht dat het puur komt door te veel of ongezond eten en te weinig bewegen. Maar zo simpel is het niet. Zo heeft dus de omgeving veel invloed of bijvoorbeeld lange tijd veel stress hebben, slecht slapen of emotie-eten. Op checkoorzakenovergewicht.nl kunnen mensen onderzoeken waar de oorzaken liggen.
En ook deze oorzaken zijn vaak zo simpel nog niet. Chronische stress kan bijvoorbeeld ontstaan door armoede, schulden, slechte woon- of werkomstandigheden en ziekte. Zeker als deze problemen opstapelen. Ongezond eten is een van de mogelijke gevolgen van chronische stress. Zit je in de overleefstand, dan komt logischerwijs goede zelfzorg, zoals gezond eten, onder druk te staan.
3. Stigma
Het is dus bekend dat overgewicht heel complex is. Toch zien we dat het stigma ‘eigen schuld, dikke bult’ nog leeft.
We weten uit onderzoek dat er allerlei onbewuste vooroordelen bestaan. Mensen met overgewicht kunnen bijvoorbeeld te maken krijgen met vooroordelen dat ze lui zouden zijn of geen wilskracht zouden hebben. Daarbij kunnen er onbewuste vooroordelen bestaan over mensen die basisschool, vmbo of mbo hebben gevolgd, alsof ze ‘minder’ zouden zijn.
Ook in de zorg hebben mensen negatieve ervaringen, bijvoorbeeld dat er te simpel wordt gedacht over afvallen. Mensen krijgen niet altijd passende zorg of worden niet serieus genomen. Dit kan ook weer een drempel zijn om zorg te zoeken. Dat kan weer zorgen voor meer problemen of stress. Zo zorgt stigma voor een vicieuze cirkel.
Stigma in taal en beeld
In taal en beeld wordt stigma regelmatig versterkt. Denk aan beelden in de media van mensen met overgewicht zonder hoofd of op de rug gefotografeerd. Dat impliceert dat mensen met overgewicht niet gezien mogen worden. Regelmatig zie je ze stigmatiserend met een vette hap in de hand. Of taal als ‘de strijd tegen overgewicht’, er is geen oorlog gaande tegen overgewicht. Het gaat erom dat mensen in staat worden gesteld om gezonde keuzes te kúnnen maken.
Ook is er een neiging om mensen met minder jaren aan opleiding weg te zetten als kwetsbaar en weinig zelfredzaam. Alle verschillen in de samenleving hoeven we natuurlijk niet te ontkennen, maar we kunnen wel met ons allen ons best doen om iedereen in hun waarde te laten.
Wat zorgt nu echt voor de gezondheidsverschillen?
De publicatie van het CBS laat zien dat overgewicht samenhangt met de gevolgde opleiding. We weten dat hiermee samenhangende factoren het verschil kunnen verklaren. Zoals de wijk waar je woont, chronische stress, sociaal netwerk, ziekten, gewoonten, of je lessen over voeding hebt gehad, ervaring met stigmatisering, type werk (veel ploegendiensten of niet), enzovoort, enzovoorts. Hoe ingewikkeld ook, het zou mooi zijn als hier nog meer onderzoek naar wordt gedaan.
We moeten het veel meer hebben over álle aspecten die samenhangen met overgewicht, en stoppen met individuen de schuld geven van onze ongezonde samenleving. We kunnen bovendien de samenleving veranderen, bijvoorbeeld door maatregelen te nemen in de voedselomgeving. Zo kunnen we gezond eten goedkoper en makkelijker te maken. Er is van alles mogelijk.
Nawoord van het Voedingscentrum
In dit artikel gaat het veel over diversiteit in de samenleving en onbewuste vooroordelen. Juist omdat vooroordelen onbewust zijn, zijn ze lastig te herkennen en om er altijd bij stil te staan. Ook als Voedingscentrum hebben we ongetwijfeld uitingen waarin we ongewenst toch stigmatiseren. Weet dat we ons best doen. En we staan ook altijd open voor feedback.
Noot voor de pers
Wil je verder praten over dit onderwerp? Neem contact op met onze persafdeling