Eten en drinken is een eerste levensbehoefte, vaak onderwerp van gesprek en een persoonlijke en vaak ook emotionele aangelegenheid. Het raakt aan dingen die mensen belangrijk vinden, zoals genieten, gemak, gezelligheid, traditie, gezondheid, veiligheid, een leefbare aarde, identiteit of keuzemogelijkheden.
Er spelen in Nederland rond voeding en voedsel belangrijke maatschappelijke vraagstukken over gezondheid en duurzaamheid. Ook voedselveiligheid is een terugkerend onderwerp van zorg, bijvoorbeeld door chemische verontreinigingen van bodem en water en door veranderende weersomstandigheden door klimaatverandering.
Iedereen recht op goede voeding. Met de handvatten op deze pagina kan de overheid het verschil maken.
Het belang van een integraal gezond en duurzaam beleid
We
staan voor uitdagingen op het gebied van gezondheid, duurzaamheid en veiligheid.
Deze uitdagingen zijn met elkaar verbonden. Met acties gericht op het krijgen van een beter eetpatroon, kun je zowel de volksgezondheid als de milieu- en klimaatdruk veroorzaakt door voedselproductie verbeteren.
Gezond en duurzaam eten gaan vaak hand in hand, waardoor een maatregel veelal effect heeft op beide problemen. Mensen kiezen niet de ene dag voor duurzaam eten en de andere dag voor gezond. Daarom is een integraal voedselbeleid van belang.
De uitgangspunten van een integraal beleid
Aan de basis van alle maatregelen die je kunt nemen liggen een aantal adviezen voor de Nederlandse bevolking. Waarvan de belangrijkste:
- Eet minder vlees en meer plantaardig
- Eet op maat, en neem weinig snacks, snoep, frisdrank en alcohol
- Verspil zo min mogelijk voedsel
Met deze adviezen is er minder ziektelast te verwachten. En de broeikasgasemissies kunnen omlaag met 15 tot 35%. Lees meer over gezond en duurzaam eten met de Schijf van Vijf.
10 gouden grepen voor een gezond en duurzaam beleid
Vanuit het Voedingscentrum pleiten we voor zo’n integraal voedselbeleid, ingegeven vanuit diverse wetenschappelijke rapporten. In essentie zeggen al die rapporten dat er een heel pakket aan maatregelen nodig is, gericht op individu ín allerlei voedselomgevingen.
Zorg dat iedereen voedselvaardig is om gezonde en duurzame keuzes te maken, van jongs af aan. En richt de voedselomgeving zo in dat mensen ook daadwerkelijk makkelijk de gezonde en duurzame keuze kúnnen maken. Zo kunnen we impact maken voor een gezondere en groenere toekomst. Bovendien kunnen deze maatregelen bijdragen om gezondheidsverschillen in Nederland te verkleinen.
1. Zorg voor een goede start tijdens de eerste 1.000 dagen
De eerste 1.000 dagen, van conceptie tot de 2e verjaardag van een kind, zijn cruciaal voor een goede start. Dat begint bij de voedselvaardigheden van de toekomstige ouders. En zorg dat ook voor ouders de gezonde en duurzame keuze de makkelijke keuze is. Ondersteuning is al tijdens de zwangerschap belangrijk, zoals het Voedingscentrum zwangeren helpt om veilig te eten met de app ZwangerHap.
En als we het hebben over een goede start: borstvoeding is de beste voeding voor pasgeborenen en het is duurzamer. Zorg er dan ook voor dat iedereen die borstvoeding wil geven dat kan doen, door borstvoedingszorg voor iedereen gelijk toegankelijk te maken. Dat kan door dit als specifieke taak van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) te benoemen. En door een voor iedereen toegankelijk consult door een lactatiekundige mogelijk te maken.
![]()
En zet dan door. Want vrijwel alle ouders willen ervoor zorgen dat hun kinderen goed opgroeien. Ze hebben vooral vragen over hoe ze dat kunnen doen. Een uitgebreid en herhaald consult over gezonde en duurzame voeding en eetopvoeding voor aanstaande en jonge ouders kan hierbij helpen. Maak het een apart onderdeel van het Basistakenpakket van de JGZ.
Zo zorg je voor ondersteuning die voor iedereen toegankelijk is, zodat kinderen vanaf het begin gezond eetgedrag aan leren en voedselvaardig kunnen opgroeien. Zo zetten we in op een generatie voor wie gezond, veilig en duurzaam eten vanzelfsprekend is.
2. Lessen over voeding vanzelfsprekend
Met structurele voedseleducatie krijgt
ieder kind de kans de broodnodige voedselvaardigheid te ontwikkelen.
Weten kinderen hoe een gezonde maaltijd eruitziet, waar voedsel vandaan komt en wat er nodig is om het eten te produceren en bij ons op het bord te krijgen? Dan is de kans groter dat ze later gezonde volwassenen worden en oog hebben voor het milieu: door gezonde en duurzame keuzes te maken en minder te verspillen.
Zorg daarom dat lessen over voeding verplicht worden. En zorg dat dit structureel gebeurt vanaf groep 1 op de basisschool tot en met de laatste klas van de middelbare school en op mbo-scholen.
3. Gratis schoolmaaltijd voor iedereen
Daarnaast is een door de school verstrekte gezonde en duurzame maaltijd, om te beginnen voor alle kinderen op de
basisschool, een kans om meer kinderen in Nederland volgens de Schijf van Vijf
te laten eten.
Onderzoek van de Wageningen
Universiteit toont aan dat kinderen meer groente en volkoren- of bruinbrood
eten en dat ze minder suikerhoudende dranken drinken als ze een lunch op school
krijgen. Lees meer over de voordelen van een schoolmaaltijd verzorgen.
![]()
Stel hier meer en structureel budget
voor beschikbaar. Zorg dat de maaltijd ook echt gezond en duurzaam is, want dat geeft de goede effecten. Dat kan door als voorwaarde
te geven dat scholen met de richtlijnen van het Voedingscentrum werken. Dat
betekent dat er bijvoorbeeld volkorenbrood, groente en fruit is.
4. Maak werk van een gezonde en duurzame voedselomgeving
De voedselomgeving is bewust en onbewust zeer bepalend voor ons
eetgedrag. Stel daarom de implementatie van de Richtlijn Eetomgevingen van het Voedingscentrum verplicht in ieder geval op scholen, bij sportevenementen, in
sportkantines, in speeltuinen, op kinderboerderijen en in attractieparken.
Deze omgevingen zijn rijk aan kinderen en jongeren. Juist deze groep wil je niet blootstellen aan een
overvloed aan ongezond eten.
Je kunt nog een stap bijzetten door de Richtlijn Eetomgevingen te implementeren bij publieke omgevingen. Zeker als ze worden gefinancierd door de overheid. De Aanbestedingscriteria voor gezonde, duurzame catering bieden hierin een richtsnoer.
Ook eetomgevingen zoals bedrijfsrestaurants, ziekenhuizen en treinstations wil je gezonder en duurzamer maken met de Richtlijn Eetomgevingen. Sommigen doen dit al, maar de beweging kan een versnelling gebruiken doordat iedereen het als vanzelfsprekend ziet. De overheid kan daarin het goede voorbeeld geven.
Gemeenten kunnen aan de hand van deze werkwijze een gezondere en duurzamere eetomgeving stimuleren in de publieke
omgevingen waar ze verantwoordelijk voor zijn. Dat kan door de implementatie
van de Richtlijn Eetomgevingen, maar ook door bijvoorbeeld reclamebeleid te wijzigen. Hiervoor is een sterkere lokale integrale
aanpak nodig. Gemeenten helpen inwoners zo om gezonder en duurzamer te kiezen.
5. Help voedselverspilling voorkomen
Het verminderen van voedselverspilling is een van de belangrijkste manieren om klimaatverandering tegen te gaan en de groeiende wereldbevolking te kunnen voeden. Daarom hebben de Europese Unie en de Nederlandse overheid zich gecommitteerd aan Sustainable Development Goal (SDG) 12.3. De voedselverspilling per persoon bij zowel consumenten als supermarkten moet in 2030 gehalveerd zijn ten opzichte van 2015.
Voedselverspilling in huishoudens blijkt een probleem dat niet zomaar is opgelost: zoek de oplossing niet alleen bij de consument, maar kijk naar de hele voedselketen. Zet beleid in om voedselverspilling te verminderen. Maak het makkelijk voor de consument, bijvoorbeeld met tools voor slim kopen, koken en bewaren.
6. Altijd gezonde kinderopvang
Benoem in de Wet Kinderopvang dat een houder van een opvang
voor kinderen, zoals een kindcentrum of gastoudervoorziening specifiek aandacht
heeft voor het aanleren en stimuleren van een duurzame en gezonde leefstijl. Bied
hierbij ondersteuning vanuit het programma Gezonde Kinderopvang en
zorg voor de naleving hiervan.
![]()
7. Stop kindermarketing
Vrolijke verpakkingen van snoep, duidelijk gericht om jonge
kinderen te verleiden. Reclame voor chips rondom kinderprogramma’s. De inzet
van influencers om frisdrank te promoten. Allemaal normaal nu. Geef daarom steun aan het verbod op kindermarketing. De
huidige zelfregulering biedt onvoldoende soelaas. Zorg ook dat specifieke
kinderproducten voor tussendoor álleen op de markt mogen komen als ze passen
binnen een gezonde en duurzame voeding met de Schijf van Vijf.
8. Promotie van gezonde en duurzame voeding
In onze voedselomgeving domineert de aanwezigheid van en marketing voor ongezonde en milieubelastende producten. Van winkelstraat tot station. Ook in de meeste supermarkten is dat zo. Sowieso is het aanbod daar vooral ongezond, zo’n 80% van het aanbod staat niet in de Schijf van Vijf.
Je kunt mensen daar iets tegen beschermen door afspraken te maken over het aandeel van producten dat past in de Schijf van Vijf in je totale verkoop. Voormalig Staatssecretaris Karremans was hierover met supermarkten in gesprek. Ook helpt het door alleen promotie toe te staan op producten die passen bij de voedingsadviezen van de Schijf van Vijf. Dus bijvoorbeeld geen kiloknallers vlees of 3 zakken chips voor de prijs van 2.
En natuurlijk zou dit ook moeten gelden buiten de supermarkt. Stimuleer dat een nieuwe bewindspersoon de gesprekken met supermarkten over het verkoopaandeel Schijf van Vijf voortzet.
9. Gratis en laagdrempelig voedingsadvies in de wijk
Voor 1 op de 3 Nederlanders sluit het zorgsysteem onvoldoende aan op hun gezondheidsvaardigheden. Dat wil zeggen dat gezondheidsinformatie te ingewikkeld is om te vinden, te begrijpen en toe te passen. Dat geldt ook voor voedingsadviezen. Zorg dat er professioneel voedingsadvies van hoge kwaliteit en in heldere taal gratis beschikbaar is in de wijk via GGD en huisartsenpraktijk. Zorg ook dat hiervoor ruim aandacht is in de opleiding van de relevante professionals.
Het gaat dus bijvoorbeeld om volwassenen of senioren die moeite hebben met lezen en schrijven. Veelal met een complexe achtergrond. Denk aan schulden die om meer aandacht vragen dan gezond en duurzaam eten. Voor veel mensen is een meer individuele aanpak waarbij gekeken wordt naar de héle mens belangrijk.
![]()
10. Neem prijsmaatregelen
Dit is een belangrijke maatregel die je kunt nemen. Een
prijsverhoging op suikerhoudende dranken kan ervoor zorgen dat mensen daar
minder van kopen. Er wordt nu verkend of de huidige verbruiksbelasting kan worden aangepast op basis van suikergehalte van de drank. Zorg dat deze ‘slimme’ suikertaks er komt.
Een prijsverlaging op bijvoorbeeld groente en fruit kan de verkoop daarvan
juist verhogen. Uit onderzoek lijkt ook naar voren te komen dat
prijsmaatregelen werken om mensen te stimuleren minder vlees te kopen. Minder
vlees eten is beter voor het klimaat en de gezondheid. Meer over de mogelijke
effecten en bij welk prijsverschil lees je op onze pagina over prijsmaatregelen.
Zorg daarom dat alle producten in de Schijf van Vijf (basisbehoeften)
relatief goedkoop zijn in vergelijking met producten buiten de Schijf van Vijf.
De rol van het Voedingscentrum
Het Voedingscentrum heeft een toekomst voor ogen waarin het in Nederland vanzelfsprekend is om zo te eten en te drinken dat het je eigen gezondheid ten goede komt én die van de aarde. Met onze strategie ‘Beter eten en drinken voor mens & planeet’ werken we aan dat ideaal. Dit doet het Voedingscentrum al meer dan 80 jaar met 100% financiering vanuit de overheid.
We willen iedereen in Nederland in staat stellen om – als vanzelf en overal – gezond, duurzaam en veilig eetgedrag te vertonen. Dat vraagt om:
- eetopvoeding, informatie en handvatten die mensen een leven lang voedselvaardig maken.
- een voedselaanbod dat in ruime mate in gezonde, duurzame en veilige voedingskeuzes voorziet én deze makkelijk maakt.
- en een maatschappelijk gesprek waarin iedereen goed en onafhankelijk geïnformeerd een mening kan vormen over de kleine en grote stappen die gezet kunnen worden voor verandering van eetpatronen.
We streven ernaar om er voor iedereen te zijn, ongeacht achtergrond, gezondheid of levensfase, en we willen dat iedereen zich bij ons thuis voelt. We zijn overal te vinden. Van de huisartsenpraktijk tot aan het klaslokaal. Van de kinderopvang tot aan het verpleeghuis. In gemeenten en attractieparken. In de keuken bij mensen thuis, in de media. Op onze site en socialemediakanalen. We bieden de helpende hand.
De gouden grepen kunnen het werk wat wij nu al doen
versterken. Hoe de toekomst er
ook uit zal zien: wij zijn graag je onafhankelijke, betrouwbare kenniscentrum
als het gaat om gezonde en duurzame voeding.
Belangrijkste bronnen