Ervaringsverhalen

Op 21 april 2016 was het zover: de kantine van Tessenderlandt mocht zich, als eerste van Nederland, een gouden Schoolkantine noemen. Een hele prestatie, want ze moesten van ver komen. “Toen ik hier 7 jaar geleden kwam werken, was er niet eens een schoolkantine”, vertelt Ton van de Rijt. “Scholieren konden terecht bij een frietkraam op het schoolplein. Die stond al tientallen jaren in de wijk en om er nog enigszins toezicht op te kunnen houden, had de school geregeld dat ie dan maar óp het plein kwam staan in plaats van erbuiten. Een frietkraam op een schoolplein: dat kan niet meer.”

Eerste succes

Om tegenwicht te bieden, zette Van de Rijt daarom de eerste stappen naar een eigen kantine. “We hadden bijna geen faciliteiten, maar wonder boven wonder liep het goed; steeds meer leerlingen die eerst bij de frietkraam stonden, kwamen nu bij ons. Precies het effect waarop ik hoopte, want nu konden we het langzaamaan beter gaan beheersen.”De volgende stap was het gesprek aangaan met de eigenaar van de frietkraam. “Kijk, ik snapte hem wel: die man had hier vijfendertig jaar elke dag gestaan, dit was zijn brood. En nu kon het ineens niet meer.” Na vele gesprekken lukte het dan toch: de frietkraam verdween van het schoolplein. “We zijn goed uit elkaar gegaan. Hij begreep uiteindelijk ook dat het zo niet langer kon.”

Beter dan goud

Het vertrek van de frietkraam was reden om het op Tessenderlandt nu echt goed aan te pakken: een gloednieuwe keuken was een feit. Met hulp van Voedingscentrum-brigadier Iris Dros en Wilma de Reus van cateraar Catermaat werd een plan opgesteld: gezondere lunches, het stimuleren van water drinken en minder ongezonde keuzes in de automaten. “Die samenwerking was heel prettig. Iris was enthousiast, ze begon meteen met de Kantinescan om te kijken hoe ver we waren. Met 3 partijen – de school, de cateraar en het Voedingscentrum – zijn we toen in conclaaf gegaan: hoe maken we de kantine gezonder én houden we iedereen tevreden?” Witbrood werd bruin brood, gratis water wordt verstrekt en gezondere keuzes werden beter aangeprezen. Met succes: in september van vorig jaar mocht het Voedingscentrum de Schoolkantine Schaal uitreiken. “Toen zijn we nog een stap verder gegaan. Er kwamen nog meer gezondere producten bij en de presentatie werd beter, inmiddels werken we met de nieuwe Richtlijnen Gezondere Kantines. Ook de automaten hebben we heel kritisch bekeken. ”Die bleken bij de laatste scan maar liefst 91% gezondere keuzes te bevatten, van water tot ongezoete popcorn. De grens voor een gouden Schoolkantine Schaal ligt op 80% betere keuzes in het zichtbare aanbod. “Daar ben ik trots op. En die overige 9% vind ik prima, we hoeven niet roomser te zijn dan de paus.”

Met z’n allen

Dat de doelgroep op een vmbo soms lastiger te bereiken is dan op andere scholen, herkent Van de Rijt wel. Maar ook hier geldt: uiteindelijk volgen scholieren het goede voorbeeld op. “Het vmbo heeft toch een imagoprobleem. Het gaat hier allemaal wat moeilijker, denken mensen. En eerlijk, het heeft ook wat voeten in de aarde gehad. We hebben gewoon het roer omgegooid en gedacht: we zien het wel. Maar het is écht hartstikke goed gegaan, dat moet gezegd worden. Wat heel belangrijk is: er moet iemand zijn die de kar trekt. Natuurlijk, je moet het bestuur en de ouders meekrijgen, maar binnen de school moet er in elk geval één persoon zijn die zich er echt voor blijft inzetten. Toen ik besloot voor een gezonde kantine te gaan, wilde ik laten zien: jongens, het kan echt. Ook gewoon op een vmbo-school.” En de gouden Schoolkantine Schaal?“ Die staat in de cateringkeuken. Natuurlijk zijn we trots. Ik bedoel: zo’n schaal is maar een ding, maar het laat wel zien dat we het mooi met z’n allen voor elkaar gebokst hebben.”

Het Elde College, een brede school voor praktijkonderwijs tot tweetalig vwo, besloot 2 jaar geleden het kantineaanbod zelf te gaan verzorgen, in plaats van dat door een cateraar te laten doen. Marco Bemelmans: “Dat betekende kortere lijnen, minder kosten én werkervaringsplekken voor onze leerlingen. We startten meteen aantal doelen: een ander assortiment, lagere prijzen en het behalen van een Schoolkantine Schaal van het Voedingscentrum. Die laatste ontvingen we binnen een halfjaar. En nog beter: de kantine liep meteen vanaf het begin als een tierelier.”

Kroket in de ban

De eerste verandering in de kantine was meteen een grote: de frietpan ging eruit. “Hup, weg ermee. Er is hier geen kroket of frikandel meer te bekennen.” Sinds begin dit jaar (2016) wordt er op het Elde College hard gewerkt om een Gouden Schoolkantine Schaal binnen te halen volgens de nieuwe richtlijnen van het Voedingscentrum. “We zijn de puntjes op de i aan het zetten. Het beleid staat inmiddels online en ook de automaten worden aangepakt. Daar staan straks – op één ‘gewone drank’ na – alleen nog maar water of light- of zerodranken in. Tja, daar werd in het begin best wat over geklaagd. Het zijn nou eenmaal pubers en die willen dat alles bij het oude blijft. Soms is het echt een wedstrijd om wie de langste adem heeft. Maar op den duur krijgen ze ook gewoon dorst en vullen ze een beker bij onze watertap.”

Gratis water

Het aanbieden van water behoort tot de nieuwe richtlijnen. “Behalve de tap maken we ook verse mocktails: koud water met fruit of munt erin. En we zijn een samenwerking aangegaan met de Waterfabriek van het Willem I College, een compleet door studenten beheerd waterbottelbedrijf. Hun flesjes staan nu bij ons op de balie. ”Overigens hoeft niet alles meteen omgegooid te worden; ook kleine veranderingen kunnen veel effect hebben, zegt Bemelmans. “Zoals de tosti’s. Dat waren eerst witte boterhammen met volvette kaas, nu verkopen we 30+ kaas op volkoren of bruin brood. Dat maakt echt verschil. En wat mij betreft gaan we straks ook een wat minder uitgebreid assortiment aanbieden. De automaten bijvoorbeeld, die blijven even vol, maar dan bestaan de eerste 3 rijen alleen uit water. Zo maak je het keuzeproces makkelijker voor de scholieren.”

Creatief concept

En nee, echt niet alle aanpassingen blijken een succes. “We hebben een tijd gratis appels uitgedeeld. Dat ging goed, totdat sommige leerlingen ontdekten dat je er ook leuk mee kunt gooien. De appels vlogen door de school heen. Dat hebben we dus stopgezet, maar binnenkort gaan we het opnieuw proberen. Door het anders te presenteren, bijvoorbeeld. Soms werkt iets, soms niet, en dat is ook oké. Dan bedenk je iets nieuws. Voorheen verkochten we voorverpakte broodjes. Die lagen soms een halve dag en aan het eind moesten we er aardig wat weggooien. Om dat terug te brengen, bedachten we een concept waarbij leerlingen hun eigen broodje kunnen samenstellen. Zoals bij Subway, de sandwichketen. Dat kennen die jongeren, het spreekt ze aan. Je kiest een los broodje, het beleg en de toppings: augurken, olijven, sla, van alles. En dat voor één prijs. Ja, soms verlies je daar wat op, maar de meesten gaan toch voor iets simpels, zoals kipfilet met sla en tomaat. Uiteindelijk gooi je op die manier minder weg, werk je met verse producten en krijgen leerlingen meer groentes binnen.” Ook zijn er plannen om volgend jaar een yoghurtbar te openen, volgens hetzelfde concept.

De Nederlandse Jamie

Moeilijk of ingewikkeld is het aanpassen van je schoolkantine niet, vindt Bemelmans. “Je moet gewoon beginnen. Mét ondersteuning van een brigadier van het Voedingscentrum. Bij ons was dat Linda Hoebink; zij hielp ons met het opstellen van een beleid, het samenstellen van een menu en de indeling van de automaten om tot goud te komen. En wisten we het even niet meer, dan was ze altijd bereid onze vragen te beantwoorden. Heel fijn.” Een gezonde schoolkantine is volgens Bemelmans des te belangrijker. “Jongeren brengen de meeste tijd van hun dag door op school. Het is heel logisch dat je dan bezig bent met wat je aanbiedt in de kantine. Jamie Oliver heeft zich daar in Engeland hard voor gemaakt. Ik wil best de Jamie Oliver van Nederland worden.”

Samen met de Utrechtse vestiging van het Creative College, om de hoek bij het Beauty College, kreeg de school in april de Zilveren Schoolkantine Schaal uitgereikt. Bas van den Brand: “We zijn bijna twee jaar geleden begonnen met de omslag naar een Gezonde School. Dat begon met meer beweging. Zo hebben we in al onze voltijdopleidingen weer sportlessen opgenomen in het programma, zoals zelfverdediging en fitness. We willen de studenten leren om de regie te nemen over hun ontwikkeling en verdere leven. En daar is beweging, maar ook zeker voeding een belangrijk onderdeel van.”

Voorbeeldbeleid

Daarom ging Van den Brand vorig jaar ook aan de slag met een voedingsbeleid, de basis van een Gezonde Schoolkantine. “Daarmee ben ik naar Het College van Bestuur en de collega-directeuren gegaan en zij waren het ermee eens. Ik ververs het beleid elk jaar, zodat het altijd actueel blijft.” In het beleid staat bijvoorbeeld hoe de school ernaar streeft een omgeving te zijn waar gezond eten gemakkelijk is. Ook het belang van een gezonde presentatie in de kantine en automaten wordt aangestipt, net als het aanbieden van gratis water bij een openbare tap in de kantine. Van den Brand maakte gebruik van een voorbeeldvoedingsbeleid van het Voedingscentrum én van de ondersteuning van de Adviseurs Eetomgevingen. “Adviseur Kathelijne (Bottema, red.) is heel belangrijk geweest voor onze Gezonde Schoolkantine. Ze is altijd enthousiast en geïnteresseerd en heeft tijdens het proces veel bruikbare input geleverd.”

Gouden balies

Met hulp van cateraar Zo-Vital, adviseur Kathelijne en een team medewerkers vanuit ROC Midden Nederland zelf kwam uiteindelijk een nieuwe, gezondere kantine tot stand. Juist die samenwerking is volgens Van den Brand een voorwaarde voor succes. “Het is belangrijk dat iedereen met de neuzen dezelfde kant opstaat. Zonder draagvlak lukt het niet.” Samen gas geven, dat is het advies van Van den Brand. “Je kunt het schoolbeleid wijzigen, maar je moet ook zorgen dat iedereen op school erachter staat. Dat geldt in het begin vooral voor het bestuur en de OR. Natuurlijk stuit je soms op weerstand, maar dan kun je, dankzij die brede steun, zeggen: we doen dit nu.” Door de inspanningen van een brede werkgroep slaagde het Beauty College erin om binnen een halfjaar te voldoen aan de voorwaarden van een Zilveren Schoolkantine Schaal. “Daar zijn we heel blij mee, maar nu gaan we natuurlijk ook voor goud. En dat lukt aardig, we zijn al een eind op weg. De balies zijn eigenlijk al ‘goud’: die bieden 80% betere keuzes aan. Netjes in het zicht en mooi gepresenteerd, zodat het er aantrekkelijk uitziet. Maar op de automaten kan nog een slagje worden gemaakt.”

Energiedrankjes

Het aanbod, dat wordt verzorgd door cateraar Zo-Vital, wordt elk jaar beoordeeld met de Kantinescan van het Voedingscentrum. En worden er tussentijds nieuwe producten aan het assortiment toegevoegd, dan wordt eerst gekeken of die voldoen aan de nieuwe Richtlijnen Gezondere Kantines. “Ook met Zo-Vital hebben we veel om de tafel gezeten. Iedereen wil natuurlijk een gezondere kantine, maar er moet óók omzet gedraaid worden. Zo-Vital organiseert daarom trainingen voor zijn medewerkers, zodat die gaan werken via de nieuwe richtlijnen en ook enthousiast worden voor de gezonde kantine.” Positieve ontwikkeling: sinds het succes van de gezonde kantine van het Beauty College en andere scholen krijgt Zo-Vital meer nieuwe klanten die graag een gezonder aanbod willen.

Ook het enthousiast maken van de studenten, vraagt soms wat tijd en moeite. “Het lastige is: je wilt de studenten niet wegjagen, anders brengen ze straks hun lunchpauzes door in het winkelcentrum verderop. Toen de energiedrankjes bijvoorbeeld verdwenen uit de automaten, leverde dat best wat gesprekken op. Door gezonde alternatieven op een aantrekkelijkere manier te presenteren, moet je de studenten dan zien te verleiden. Maar we hebben de tijd mee, dat scheelt een hoop. Je kunt geen tv aanzetten of blad openslaan of het gaat over suikervrij of superfoods. Gezond eten, sporten: het leeft steeds meer. En dan kan de schoolkantine niet achterblijven.”