Wat speelt er?
Het huidige Nederlandse voedingspatroon is nog niet gezond en duurzaam. Zo heeft de helft van de Nederlanders overgewicht. De kosten voor de Nederlandse samenleving? Ruim
79 miljard euro per jaar. En overgewicht onder kinderen en jongeren neemt toe. Van de 18- tot 25-jarigen heeft nu 1 op de 4 overgewicht.
Belangrijker nog is wat vaak achter deze getallen schuilt, namelijk meer ziekte, depressie en sterfte. Maar ook ander verdriet, zoals het niet
goed kunnen spelen met de (klein)kinderen of je snel vermoeid voelen. Onrechtvaardig
verdeeld bovendien. Gemiddeld sterven mensen met weinig opleiding jonger en zijn ze veel eerder in hun leven chronisch ziek.
En dan de planeet: de productie van voedsel vraagt veel van de wereld. Bij diverse milieuaspecten (biodiversiteitverlies, verstoring van de stikstof- en fosforkringlopen, klimaatverandering, veranderd landgebruik) zijn de ecologische grenzen van de aarde al overschreden of ze bevinden zich in een kritieke zone. In totaal ontstaat ongeveer een derde (20-35%) van alle klimaatbelasting door het maken en eten van voedsel. Deze belasting kan minder.
De illusie van vrije keuze
'Maar mensen kiezen uiteindelijk zelf toch?' Nee, dat is een
illusie. We kunnen hier niet de verantwoordelijkheid bij het individu leggen. Verreweg
de meeste voedselkeuzes maken we namelijk op de automatische piloot. Al het
eten om ons heen beïnvloedt onze keuzes sterk. Waar het meeste van ligt en wat makkelijk
te pakken is, kiezen mensen eerder. Soms is er zelfs helemaal geen gezondere en
duurzamere keuze voorhanden.
Mensen zien het soms als betutteling als eetomgevingen
gezonder en duurzamer worden gemaakt of als er voedingsadviezen gegeven worden. 'We mogen ook niets meer' en 'We kiezen zelf wel wat we eten'. En dat klopt dus
niet, de huidige omgeving dwingt juist tot ongezond en milieubelastend eten
zonder dat je dat door hebt. Vinden we dat dan geen probleem? Bovendien:
niemand zegt dat al die keuzes moeten verdwijnen. Maar het zou toch heel
logisch zijn als de gezondere en duurzamere keuze de makkelijke keuze is?
![]()
Wat kan de politiek eraan doen?
De politiek kan een grote bijdrage leveren aan het oplossen van de problemen die spelen. Iedereen heeft het recht op goede voeding. Iedereen wil een leefbare planeet doorgeven aan de volgende generaties.
Het belang van een integraal gezond en duurzaam beleid
We staan dus voor uitdagingen op het gebied van volksgezondheid én milieu. Met acties gericht op het krijgen van een beter eetpatroon, kun je zowel de volksgezondheid als de milieu- en klimaatdruk veroorzaakt door voedselproductie verbeteren. Gezond en duurzaam eten gaan vaak hand in hand, waardoor een maatregel veelal effect heeft op beide problemen. Mensen kiezen niet de ene dag voor duurzaam eten en de andere dag voor gezond. Daarom is een integraal voedselbeleid van belang.
De uitgangspunten van een integraal beleid
Aan de basis van alle maatregelen die je kunt nemen liggen een aantal adviezen voor de Nederlandse bevolking. Waarvan de belangrijkste:
- Eet minder vlees en meer plantaardig
- Eet op maat, en neem weinig snacks, snoep, frisdrank en alcohol
- Verspil zo min mogelijk voedsel
Met deze adviezen is er minder overgewicht en minder ziektelast te verwachten. En de broeikasgasemissies kunnen omlaag met 15 tot 35%. Lees meer over gezond en duurzaam eten met de Schijf van Vijf.
10 gouden grepen voor een gezond en duurzaam beleid
Vanuit het Voedingscentrum pleiten we voor zo’n integraal voedselbeleid, ingegeven vanuit diverse wetenschappelijke rapporten. In essentie zeggen al die rapporten dat er een heel pakket aan maatregelen nodig is, gericht op individu én eetomgeving. Zorg dat iedereen voedselvaardig is om gezonde en duurzame keuzes te maken, van jongs af aan. En richt de eetomgeving zo in dat mensen ook daadwerkelijk makkelijk de gezonde en duurzame keuze kúnnen maken. Zo kunnen we nu impact maken voor een gezondere en groenere toekomst.
1. Lessen over voeding vanzelfsprekend
Vanuit huis krijgt niet ieder kind dezelfde bagage mee. Dat
kan de rest van hun leven doorwerken. Met structurele voedseleducatie krijgt
ieder kind de kans de broodnodige voedselvaardigheid te ontwikkelen,
onafhankelijk van de sociaaleconomische positie van de verzorgers.
Weten kinderen hoe een gezonde maaltijd eruitziet, waar voedsel vandaan komt en wat er nodig is om het eten te produceren en bij ons op het bord te krijgen? Dan is de kans groter dat ze later gezonde volwassenen worden en oog hebben voor het milieu: door gezonde en duurzame keuzes te maken en minder te verspillen. Zorg daarom dat lessen over voeding verplicht worden. En zorg dat dit structureel gebeurt vanaf groep 1 op de basisschool tot en met de laatste klas van de middelbare school en op mbo-scholen.
2. Gratis schoollunch voor iedereen
Daarnaast is een door de school verstrekte gezonde en duurzame lunch, om te beginnen voor alle kinderen op de
basisschool, een kans om meer kinderen in Nederland volgens de Schijf van Vijf
te laten eten, ongeacht waar hun wieg staat. Zo draag je bij
aan kansengelijkheid. Recent onderzoek van de Wageningen
Universiteit toont aan dat kinderen meer groente en volkoren- of bruinbrood
eten en dat ze minder suikerhoudende dranken drinken als ze een lunch op school
krijgen. Lees meer over de voordelen van een schoollunch verzorgen.
![]()
Stel hier meer budget
voor beschikbaar en zorg dat de lunch ook echt gezond en duurzaam is. Dat kan door als voorwaarde
te geven dat scholen met de richtlijnen van het Voedingscentrum werken. Dat
betekent dat er bijvoorbeeld volkorenbrood, groente en fruit is.
3. Maak werk van gezonde en duurzame eetomgevingen
Eetomgevingen zijn bewust en onbewust zeer bepalend voor ons
eetgedrag. Stel daarom de implementatie van de Richtlijn Eetomgevingen verplicht in ieder geval op scholen, bij sportevenementen, in
sportkantines, in speeltuinen, op kinderboerderijen en in attractieparken.
Deze omgevingen zijn rijk aan kinderen en jongeren. Zorg
daarbij voor ondersteuning bij de uitvoering door het Voedingscentrum en JOGG.
Een taak die zij nu ook al uitvoeren. Je kunt nog een stap bijzetten door de Richtlijn Eetomgevingen te implementeren bij instanties die worden gefinancierd door de overheid, zoals gevangenissen.
Ook eetomgevingen zoals bedrijfsrestaurants, ziekenhuizen en treinstations wil je gezonder en duurzamer maken.
Gemeenten kunnen het goede voorbeeld geven en aan de hand van deze werkwijze een gezondere en duurzamere eetomgeving stimuleren in de publieke
omgevingen waar ze verantwoordelijk voor zijn. Dat kan door de implementatie
van de Richtlijn Eetomgevingen. Hiervoor is een sterkere lokale integrale
aanpak nodig. Gemeenten helpen inwoners zo om gezonder en duurzamer te kiezen.
4. Help voedselverspilling voorkomen
Het verminderen van voedselverspilling is een van de belangrijkste aandachtspunten om klimaatverandering tegen te gaan en de groeiende wereldbevolking te kunnen voeden. Daarom hebben de Europese Unie en de Nederlandse overheid zich gecommitteerd aan Sustainable Development Goal (SDG) 12.3. De voedselverspilling per persoon bij zowel consumenten als supermarkten moet in 2030 gehalveerd zijn ten opzichte van 2015. Voedselverspilling in huishoudens blijkt een probleem dat niet zomaar is opgelost: zoek de oplossing niet alleen bij de consument, maar kijk naar de hele voedselketen. Zet beleid in om voedselverspilling te verminderen. Maak het makkelijk voor de consument, bijvoorbeeld met tools die in de keuken aanwezig zijn.
5. Zorg voor een optimale start tijdens de eerste 1.000 dagen
Begin bij het begin. Zorg ervoor dat iedereen die
borstvoeding wil geven dat ook kan doen, door borstvoedingszorg voor iedereen gelijk toegankelijk te maken. Dat kan door dit
als specifieke taak van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) te benoemen. En door een
voor iedereen toegankelijk consult door een lactatiekundige mogelijk te
maken. Borstvoeding is de beste voeding voor een kind en bovendien een
duurzamere optie. Meer over de voordelen van borstvoeding geven.
![]()
En zet dan door. Want vrijwel alle ouders willen
ervoor zorgen dat hun kinderen goed opgroeien. Ze hebben vooral vragen over hoe
ze dat kunnen doen. Een uitgebreid en herhaald consult over gezonde en duurzame
voeding en eetopvoeding voor aanstaande en jonge ouders kan hierbij helpen.
Maak het een apart onderdeel van het Basistakenpakket van de JGZ.
Zo zorg je voor gelijkwaardige ondersteuning,
ongeacht de sociaaleconomische positie van de opvoeders.
6. Altijd gezonde kinderopvang
Benoem in het verlengde van punt 3 in de Wet Kinderopvang dat een houder van een opvang
voor kinderen, zoals een kindcentrum of gastoudervoorziening specifiek aandacht
heeft voor het aanleren en stimuleren van een duurzame en gezonde leefstijl. Bied
hierbij ondersteuning vanuit het programma Gezonde Kinderopvang en
zorg voor de naleving hiervan.
![]()
7. Stop kindermarketing
Vrolijke verpakkingen van snoep, duidelijk gericht om jonge
kinderen te verleiden. Reclame voor chips rondom kinderprogramma’s. De inzet
van influencers om frisdrank te promoten. Allemaal normaal nu. Verbied daarom
in ieder geval kindermarketing op producten buiten de Schijf van Vijf. De
huidige zelfregulering biedt onvoldoende soelaas. Zorg ook dat specifieke
kinderproducten voor tussendoor álleen op de markt mogen komen als ze passen
binnen een gezonde en duurzame voeding met de Schijf van Vijf.
8. Promotie van gezonde en duurzame voeding
In onze voedselomgeving domineert de marketing voor
ongezonde en milieubelastende producten. Van winkelstraat tot station. Ook in
de meeste supermarkten is dat zo. Sowieso is het aanbod daar vooral ongezond,
zo’n 80% van het aanbod staat niet in de Schijf van Vijf. Je kunt mensen daar iets
tegen beschermen door alleen promotie toe te staan op producten die passen in de visie van de
Schijf van Vijf. Dus bijvoorbeeld geen kiloknallers vlees of 3 zakken chips voor de prijs van 2. Je kunt beginnen in de supermarkt. Natuurlijk op de
winkelvloer, in folders én online. Daarmee verbetert al de verhouding tussen
promotie voor producten binnen en buiten de Schijf van Vijf.
9. Gratis voedingsadvies voor groepen met een lage sociaaleconomische positie
Zorg dat er professioneel voedingsadvies voor groepen met een lage sociaaleconomische positie van hoge kwaliteit en in heldere taal gratis beschikbaar is in de wijk via GGD en huisartsenpraktijk. Zorg ook dat hiervoor ruim aandacht is in de opleiding van de relevante professionals. Het gaat dus bijvoorbeeld om laaggeletterde volwassenen of senioren. Veelal met een complexe achtergrond. Denk aan schulden die om meer aandacht vragen dan gezond en duurzaam eten. Voor veel mensen is een meer individuele aanpak waarbij gekeken wordt naar de héle mens belangrijk.
![]()
10. Neem prijsmaatregelen
Dit is een belangrijke maatregel die je kunt nemen. Een
prijsverhoging op suikerhoudende dranken kan ervoor zorgen dat mensen daar
minder van kopen. Een prijsverlaging op groente en fruit kan de verkoop daarvan
juist verhogen. Uit onderzoek lijkt ook naar voren te komen dat
prijsmaatregelen werken om mensen te stimuleren minder vlees te kopen. Minder
vlees eten is beter voor het klimaat en de gezondheid. Meer over de mogelijke
effecten en bij welk prijsverschil lees je op onze pagina over prijsmaatregelen.
Zorg daarom dat alle producten in de Schijf van Vijf (basisbehoeften)
relatief goedkoop zijn in vergelijking met producten buiten de Schijf van Vijf.
De rol van het Voedingscentrum
Goed eten voor mens en milieu. Daar draait het voor het
Voedingscentrum om. Wij willen dat alle Nederlanders gezonde en duurzame
voedselkeuzes kunnen maken. Dat het voor iedereen en overal de makkelijke keuze
wordt. Daar zet het Voedingscentrum zich al meer dan 80 jaar voor in met 100%
financiering vanuit de overheid.
Daarbij richten we ons op het individu voedselvaardiger maken en de eetomgeving gezonder en duurzamer. We zetten ons in voor iedereen. Of je nu consument
bent of professional, jong of oud, ziek of gezond. We zijn overal te vinden.
Van de huisartsenpraktijk tot aan het klaslokaal. Van de kinderopvang tot aan
het verpleeghuis. In gemeenten en attractieparken. In de keuken bij mensen
thuis, in de media. Op onze site en socialmediakanalen. We bieden de helpende
hand. Zo helpen we individuen met tips en tools. En voor iedereen die met de
eetomgeving aan de slag gaat staat ons team
Adviseurs Eetomgevingen klaar.
De gouden grepen kunnen het werk wat wij nu al doen
versterken. Hoe de toekomst er
ook uit zal zien: wij zijn graag je onafhankelijke, betrouwbare kenniscentrum
als het gaat om gezonde en duurzame voeding.
Weet ons te vinden!
Onze directeur Petra Verhoef staat klaar om al je vragen te
beantwoorden. Bel 070 306 88 80 of mail naar verhoef@voedingscentrum.nl.
Rapporten op een rij
De gouden grepen zijn ontstaan vanuit de volgende
rapporten: