Wat is palmolie?
Palmolie komt uit het vruchtvlees van de palmvrucht.
De olie zit bijvoorbeeld in:
- margarine
- ijs
- chocolade
- kant-en-klaarmaaltijden
Welke soorten palmolie zijn er?
Er bestaan 2 soorten palmolie:
- Palmolie gemaakt van het vruchtvlees.
- Palmpitolie, gemaakt van het zaad. Wat overblijft van het zaad wordt gebruikt als veevoer.
Waar komt palmolie vandaan?
In Nederland gebruikte palmolie komt vooral uit Indonesië, Maleisië, Papoea-Nieuw-Guinea en Latijns-Amerika.
Hoe wordt palmolie gemaakt?
De palmvrucht groeit aan de oliepalm of Elaeis guineensis. Palmvruchten zijn oranjerood, vaak met een gele onderkant en een bijna zwarte bovenkant. Ze zijn langwerpig en eivormig en tot 5 centimeter groot. De palmvruchten zitten met honderden tot duizenden bijeen in een dichte, tot 25 kilo zware tros. De oliepalm levert ongeveer 3,6 ton vruchten per hectare. Dat komt 4.000 liter olie uit. De opbrengst van palmolie is flink hoger dan van andere oliegewassen. Palmolie is meestal goedkoper dan andere oliën.
De oliepalm gaat 25 tot 30 jaar mee. Vanaf het derde jaar komen er vruchten aan. De palm geeft het hele jaar door palmvruchten. Bij voorkeur stomen de producenten de vruchten binnen 24 uur na het oogsten onder hoge druk. Daarna persen ze de vruchten met machines uit. Dit doen ze ook met de zaden uit de vrucht, om de olie eruit te halen. Deze ruwe olie slaan ze op. Met tankschepen brengen ze het naar de haven van bestemming.
De palmolie gaat daarna naar de raffinaderij. Hier zuiveren, ontkleuren en ontgeuren ze de ruwe olie. Verder scheiden ze de olie in een vast en een vloeibaar deel.
Vervolgens kopen grote voedingsmiddelenconcerns de olie. Zij maken er bijvoorbeeld margarine of slaolie van. Groothandelaren zijn bij de productie betrokken, van de plantage tot de raffinaderij. Ze verhandelen, verwerken en vermengen de olie tot halffabricaten, die worden verwerkt in producten.
Hoeveel wordt palmolie gebruikt?
Palmolie is net als sojaolie een goedkope oliesoort. Palmolie zit in 60% van de voedingsmiddelen. Ongeveer 35% van alle gebruikte plantaardige oliën wereldwijd is palmolie. De wereldwijde vraag naar palmolie en andere plantaardige oliën groeit nog.
Wat zijn gezondheidseffecten van palmolie?
In palmolie zit meer verzadigd vet dan andere oliesoorten.
Verzadigd vet staat bekend om de ongunstige gezondheidseffecten. Zo verhoogt verzadigd vet het LDL-cholesterol. Op die manier vergroot verzadigd vet het risico op hart- en vaatziekten.
Staat palmolie in de Schijf van Vijf?
Vanwege het verzadigde vet staat palmolie niet in de Schijf van Vijf. Palmolie zit in een groot aantal bewerkte voedingsmiddelen.
Soms staat een voedingsmiddel met palmolie wel in de Schijf van Vijf. Dat hangt af van het soort voedingsmiddel en de hoeveelheid palmolie die erin zit.
Hoe herken je palmolie op het etiket?
Op alle producten moet staan bij de ingrediënten welke soorten olie gebruikt zijn. Bijvoorbeeld palmolie, sojaolie of olijfolie. Je kunt palmolie ook invoeren in de ingrediëntenchecker van de ‘Kies Ik Gezond?’-app. Dan zie je in een oogopslag of er palmolie in een product zit.
Op producten met palmolie kan het RSPO-keurmerk voor duurzame palmolie staan. Al staat het er vaak niet op. Regelmatig staat het keurmerk alleen op hun website.
Kijk naar het online etiket voor meer uitleg over de verschillende onderdelen van het etiket.
Hoe duurzaam is palmolie?
De toenemende vraag naar palmolie leidt tot meer olieplanten in de productielanden. Dit gaat in bepaalde gevallen ten koste van het tropisch regenwoud en tropisch veenland. Dan is er ook verlies aan biodiversiteit. Ook zijn er zorgen over arbeidsverhoudingen op plantages, landconflicten, broeikasgassen, vissterfte en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. De uitdaging is daarom om te zorgen dat de productie van palmolie plaatsvindt op een gecontroleerde, duurzame manier. Stoppen met het gebruik van palmolie kan weer tot andere duurzaamheidsproblemen leiden. De palmolie zal dan vervangen worden door andere oliën (zoals raapzaad en sojaolie). Dat kan bijvoorbeeld leiden tot minder biodiversiteit of meer landgebruik per liter geproduceerde olie. Er is meer onderzoek nodig naar de milieu-impact van alternatieven voor palmolie.
Bestrijdingsmiddelen
Er worden vaak bestrijdingsmiddelen gebruikt tegen ratten, schimmelziekten en neushoornkevers. Resten daarvan kunnen in het water komen. Lokale bewoners zetten bestrijdingsmiddelen in, waarbij zij worden blootgesteld aan deze stoffen. Bij de productie van palmolie helpen de ‘Best Management Practices’ bedrijven minder en efficiënter gebruik te maken van bestrijdingsmiddelen.
Ontbossing
In Indonesië en Maleisië is veel land in gebruik voor oliepalmplantages. Daardoor is in het verleden of recent tropisch regenwoud verloren gegaan. Het totale palmolie-areaal in Indonesië is ongeveer 7.1 miljoen hectare en in Maleisië ongeveer 4.6 miljoen hectare. In Zuidoost Azië is 45% van de palmolieplantages aangelegd op plekken waar eerst regenwoud was.
Palmolie zit niet alleen in voeding. Het is ook een grondstof voor biodiesel. Een groeiende vraag naar biodiesel zorgt voor een extra druk op de ontbossing. Met het bos gaat zoet water, woongebied voor inlandse stammen en biodiversiteit verloren. De onderliggende veengronden drogen uit. Het verlies aan biodiversiteit is vergelijkbaar met de teelt van olijfolie, maar minder dan de teelt van kokosolie en meer dan sojaolie.
De oorspronkelijke bossen zijn heel rijk aan soorten zoogdieren, zoals de orang-oetang, vogels, planten en insecten. Ontbossing vormt een bedreiging voor deze soorten. Andere soorten, zoals zwijnen en slangen blijven. Door ontbossing komen bovendien veel broeikasgassen vrij.Bij het afbranden van bos en veen ontstaat er rookoverlast, luchtverontreiniging en CO2-uitstoot.
Maleisië kent sinds begin jaren negentig een wet waardoor er niet meer dan 50% ontbost mag worden. Veel palmolieplantages in Maleisië zijn daarom te vinden op oude rubber- of cacao- plantages.
Palmolie heeft een hoge opbrengst per hectare. Daarom is het overstappen op andere (tropische) oliën niet per se een oplossing.
Duurzame palmolie (RSPO)
Bedrijven en maatschappelijke organisaties hebben in 2004 de Ronde Tafel Duurzame Palmolie (RSPO) opgezet. Momenteel telt de RSPO ruim 4.000 leden . Gezamenlijk hebben zij internationaal geaccepteerde criteria opgesteld voor duurzame palmolie-productie. Deze schrijven onder andere voor dat aangesloten palmolieproducenten hun plantages niet uitbreiden ten koste van tropisch regenwoud en gebieden met een hoge biodiversiteit. Ook zijn er criteria opgenomen over het respecteren van de rechten van werknemers en de lokale bevolking. Daarnaast heeft de RSPO verschillende handelssystemen opgezet waarmee duurzame palmolie in verschillende vormen kan worden opgenomen.
Ruim 20% van de wereldwijde palmolieproductie wordt duurzaam geproduceerd en gecertificeerd. De Nederlandse voedingsmiddelenindustrie verwerkte 87% RSPO gecertificeerde duurzame palmolie in 2019. De meeste groothandelaren en afnemers van palmolie zijn aangesloten bij de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO). Er wordt ook een klein deel palmolie gecertificeerd volgens Rainforest Alliance standaarden.
Genetische modificatie
De palmvruchten waarvan de palmolie wordt gemaakt zijn nooit genetisch gemodificeerd.
Arbeidsomstandigheden
Palmolieplantages zijn een bron van werkgelegenheid en zorgen lokaal voor betere voorzieningen. De lokale bevolking heeft daar niet altijd voordeel van, omdat bedrijven ook personeel van buiten aantrekken. Het beginnen van palmolieplantages leidt vaak tot conflicten over land. De plantages worden dan aangelegd op gronden die in gebruik waren bij de plattelandsbevolking. Hierdoor kunnen ze niet meer goed voorzien in hun levensonderhoud.
Non-gouvermentale organisaties (NGO’s) leveren regelmatig kritiek op de arbeidsomstandigheden op palmolieplantages. Dit vanwege het schenden van de mensenrechten, gedwongen arbeid met lange werkdagen en blootstelling aan gevaarlijke stoffen.
Om conflicten te voorkomen geldt voor RSPO-palmolie een vrijwillige en eerlijke onderhandeling tussen bedrijven en lokale gemeenschappen over de komst van palmolieplantages. Het vooraf en goed geïnformeerd zijn van lokale gemeenschappen staat hierin centraal. RSPO heeft ook criteria voor lonen voor werknemers in de palmolieketen en verbetering leef- en werkomstandigheden voor werknemers.
Hoe kun je minder palmolie eten?
Palmolie zit met name in bewerkte producten. Om minder palmolie te eten kun je daarom het beste vooral bewerkte producten buiten de Schijf van Vijf laten staan zoals snoep en snacks. Eten volgens de Schijf van Vijf is ook gezonder en duurzamer.