Wat zijn PFAS?
PFAS is een verzamelnaam van een groep chemische stoffen. Ze worden door mensen gemaakt en komen van nature niet voor in het milieu. PFAS zijn water-, vet-, vuil- en stofafstotend. Daarom worden ze verwerkt in bijvoorbeeld regenkleding, buitensport- en skikleding. Ze worden ook gebruikt in pannen met een antiaanbaklaag of in bijvoorbeeld blusschuim en smeermiddel.
PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Er zijn meer dan 4.700 verschillende PFAS. Voorbeelden zijn: GenX, PFOA, PFOS, PFNA en PFHxS.
Wat zijn de nadelen van PFAS?
De nadelen van PFAS zijn dat ze:
- niet of nauwelijks afbreken in het milieu (daarom worden ze ook wel eeuwige chemicaliën genoemd)
- zich makkelijk en snel verspreiden in het milieu via het water, de bodem en de lucht
- ophopen in planten, dieren en mensen
- schadelijk zijn voor mensen en het milieu
Hoe kun je PFAS binnenkrijgen?
Mensen kunnen PFAS op verschillende manieren binnenkrijgen. Bijvoorbeeld via:
- voedsel (eten en drinkwater)
- huisstof
- lucht (binnen of buiten)
- verpakkingen of keukengerei waarin ze zijn verwerkt
- andere materialen waarin ze zijn verwerkt, zoals regenkleding
- impregneermiddelen of smeermiddelen waarin ze zijn verwerkt
Voedsel als bron van PFAS
Voedsel levert de belangrijkste bijdrage aan de aanwezigheid van PFAS in het lichaam. Dat concludeert het RIVM op basis van onderzoek in 2023. PFAS kunnen in voedsel terechtkomen via bijvoorbeeld vervuilde grond, vervuild water of het voer dat dieren krijgen.
Vooral door het eten van vis krijgen mensen PFAS binnen, omdat daarin veel PFAS kan zitten. Ook drinkwater kan PFAS bevatten. In drinkwater dat van grondwater is gemaakt zit minder PFAS dan drinkwater gemaakt van oppervlaktewater. Andere bronnen waar mensen PFAS mee binnen kunnen krijgen zijn onder andere: eieren, plantaardige producten zoals groente en fruit, zuivel, dierlijke producten zoals (orgaan)vlees en wild, en koffie en thee. Volgens berekeningen van het RIVM blijkt dat mensen in Nederland via voedsel meer dan 3 keer zoveel PFAS binnenkrijgen als via drinkwater.
Wat zijn effecten van PFAS op de gezondheid?
Van PFAS is bekend dat ze schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid. Als je er gedurende meerdere jaren te veel van binnenkrijgt, kunnen de stoffen de werking van het immuunsysteem negatief beïnvloeden. Je wordt dan niet gelijk ziek. Maar als het immuunsysteem minder goed werkt, kun je wel sneller of vaker ziek worden. Of (kinder)vaccinaties kunnen minder effectief worden.
Ook kunnen PFAS een effect hebben op de leverfunctie, en mogelijk op het cholesterolgehalte en het geboortegewicht van baby’s. Dit zijn effecten die optreden bij hogere concentraties dan het effect op het immuunsysteem.
De precieze eigenschappen verschillen per specifieke PFAS. De ene soort van PFAS kan schadelijker zijn dan de andere soort.
Grenswaarde voor PFAS
Omdat de effecten van PFAS pas op lange termijn optreden, is een TWI vastgesteld. De TWI staat voor tolereerbare wekelijkse inname en geeft aan hoeveel je levenslang wekelijks mag binnenkrijgen van een stof zonder dat dit gevolgen heeft voor de gezondheid. Bij het vaststellen van deze grenswaarde door de Europese Autoriteit van Voedselveiligheid (EFSA) zijn naast dierstudies ook epidemiologische studies (bevindingen bij mensen) meegenomen. Het RIVM gebruikt deze gezondheidskundige grenswaarde van EFSA ook voor Nederland.
Langdurige blootstelling aan PFAS is onwenselijk voor iedereen. Voor baby’s en kleine kinderen geldt dat zij in verhouding meer binnenkrijgen vanwege hun lage lichaamsgewicht. Ook is bekend dat PFAS via
de borstvoeding overgedragen kan worden naar het kind.
Het RIVM heeft berekend dat mensen in Nederland uit voedsel en drinkwater samen meer PFAS binnenkrijgen dan de gezondheidskundige grenswaarde. Als je lange tijd meer PFAS binnenkrijgt dan de gezondheidskundige grenswaarde, dan neemt de kans op nadelige effecten op de gezondheid toe. Dat betekent niet dat mensen bij deze hoeveelheden ook altijd ziek worden. Of je daadwerkelijk ziek wordt, hangt ook af van veel andere factoren, zoals leefstijl.
Er moet nog meer informatie verzameld worden over de concentraties van PFAS in het milieu, voedsel en drinkwater en de manier waarop mensen blootgesteld worden in Nederland.
Mogen PFAS worden gebruikt in producten?
Wetgeving
Bepaalde PFAS mogen (nog) worden gebruikt in producten. Andere stoffen zijn verboden.
Het gebruik van de PFAS PFOS is verboden sinds 2006. De stof PFOA is verboden sinds juli 2020. Nederland werkt samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden aan een voorstel voor een Europees
verbod op de hele groep van PFAS. Als PFAS niet meer of veel minder gebruikt worden in producten, dan zal dit uiteindelijk ervoor zorgen dat de consument minder binnenkrijgt.
PFAS in pannen met antiaanbaklaag
PFAS worden verwerkt in bijvoorbeeld pannen met een antiaanbaklaag. Zo kunnen de stoffen ook in voedsel terechtkomen. De EFSA concludeerde in 2020 dat dit zeer kleine hoeveelheden zijn, en dat PFAS via deze weg zeer beperkt in je lichaam komen.
PFAS in bakpapier en pizzadozen
Per 1 juli 2022 is het gebruik van PFAS verboden in papier en karton dat in contact komt met voedsel. Het mag dus niet meer gebruikt worden in bakpapier of pizzadozen. Eén soort PFAS is nog wel toegestaan. Deze is beoordeeld en hierbij zijn geen gezondheidsrisico’s voor de consument vastgesteld.
PFAS in voedsel
PFAS mogen niet aan voedsel worden toegevoegd, maar kunnen er wel via het milieu in terechtkomen. Er zijn wettelijke limieten voor de hoeveelheid PFAS in voedingsmiddelen vastgelegd voor onder andere eieren, vis, vlees en wild. Ook is er een Nederlandse norm voor drinkwater.
Kan ik voorkomen dat ik PFAS binnenkrijg?
Voorkomen dat je PFAS binnenkrijgt, is vrijwel onmogelijk omdat ze in kleine hoeveelheden in veel verschillende voedingsmiddelen kunnen zitten. De stoffen kunnen in voedsel terechtkomen via vervuilde grond, vervuild water of het voer dat dieren krijgen.
Eet gevarieerd
Gevarieerd eten is altijd het beste advies om minder van een bepaalde stof binnen te krijgen. Dit advies geldt ook voor andere stoffen die je liever niet binnenkrijgt.
Voedsel bevat vele stoffen. Stoffen die we nodig hebben zoals vitamines, mineralen, koolhydraten en vezels. Maar voedsel kan ook verontreinigd zijn met andere stoffen zoals zware metalen of PFAS. Het is niet te voorkomen dat we ook deze ongewenste stoffen binnenkrijgen, omdat ze nu eenmaal in ons milieu voorkomen. Of er ook sprake is van een effect op de gezondheid hangt af van de hoeveelheid die mensen binnenkrijgen.
Kraanwater
Er zitten
ook kleine hoeveelheden PFAS in kraanwater. Dat is helaas niet helemaal te voorkomen.
In grondwater zit meestal minder PFAS dan in oppervlaktewater. Het is lastig om
PFAS volledig uit water te zuiveren, maar drinkwaterbedrijven doen er alles aan
om het water zo goed mogelijk te reinigen.
Kraanwater in Nederland is veilig om
te drinken. Ook al zitten er minieme hoeveelheden PFAS in, voldoende water
drinken blijft belangrijk om gezond te blijven. Bovendien is kraanwater vele
malen beter voor het milieu dan flessenwater.
Moestuinen
Groente uit de moestuin kun je gewoon eten. Alleen voor groente en fruit uit moestuinen binnen 1 kilometer van de fabriek van DuPont/Chemours in Dordrecht en uit het moestuinencomplex Sluisdijk in Helmond is het advies om dit niet te eten. Op deze plekken zitten veel PFAS in de bodem.
Zelfgevangen vis
Het advies is om 1 keer per week vis te eten. Bij voorkeur vette vis zoals makreel, haring of zalm. Eet niet te vaak zelfgevangen zoetwatervis uit Nederlandse wateren. Bijvoorbeeld paling, baars en forel. Onderzoek van het RIVM laat zien dat door het regelmatig eten van zelfgevangen vis uit Nederlandse wateren je verder boven de grenswaarde uit kan komen.
Eieren
Eieren uit de winkel kun je gewoon eten. Bij eieren van hobbykippen laat onderzoek zien dat deze soms verhoogde concentraties PFAS kunnen bevatten. Dit kan wel heel erg verschillen per locatie. Meer onderzoek is nodig om dit verder uit te zoeken.
Wil je het risico dat je te veel PFAS via voeding binnenkrijgt zo veel mogelijk beperken? Kies er dan voor om geen eieren van eigen kippen te eten. Je kunt ook je eieren laten testen bij een laboratorium om te weten hoeveel PFAS erin zit.
Pannen
Bij normaal gebruik kun je veilig pannen met antiaanbaklaag gebruiken. Let wel op dat ze onbeschadigd zijn. Lees hier meer over veilig omgaan met pannen.
Je kunt ervoor kiezen geen pannen met antiaanbaklaag te kopen, zodat er minder PFAS in ons milieu komen. Niet in alle bakpannen zitten PFAS. Je kunt bij fabrikanten navragen of er PFAS in hun producten zitten. Dit staat niet op het etiket.