Omschrijving
‘Zware metalen’ is de verzamelnaam voor metalen zoals cadmium, kwik, lood, arseen en tin. Ze komen bijvoorbeeld in het milieu terecht door metaalwinning en -opslag, verfproductie en verbranding van kolen en afval.
Zware metalen zitten soms in meststoffen. Lood kan ook afkomstig zijn uit loden waterleidingen in oude huizen en loodhoudende benzine. Tin zit in blik. Een coating aan de binnenkant van het blik zorgt ervoor dat het tin niet in het voedsel terecht komt.
Zware metalen in voedingsmiddelen
Zware metalen hechten zich aan klei. Zo komt de vervuiling ook in de rivieren, oceanen en uiteindelijk in vissen terecht. Planten nemen zware metalen op uit de bodem, de lucht en het water. Dieren krijgen zware metalen binnen via het water en voer. Daardoor kunnen vlees en andere dierlijke producten ook zware metalen bevatten.
De volgende voedingsmiddelen kunnen een verhoogd gehalte aan zware metalen bevatten:
- Schaal- en schelpdieren, zoals kreeft, wolhandkrab, mosselen, inktvis
- Roofvissen, zoals zwaardvis, haai, tonijn, makreel, snoek, snoekbaars, paling
- Orgaanvlees, vooral nieren en lever
- Groenten uit de vollegrond, zoals kool, wortelen, bladgroenten, knolgroenten
- Andere plantaardige producten uit de vollegrond, zoals aardappelen, peulvruchten, granen
- Rijst en rijstproducten
- Mineralensupplementen
Gezondheidseffecten
Een langdurig te hoge inname van zware metalen kan schade toebrengen aan de nieren, de lever, de hersenen en het zenuwstelsel.
Zware metalen kunnen zich binden met cellen die eigenlijk ijzer en kalk moeten binden. Hierdoor wordt het ijzergehalte in het bloed lager en ontstaat botontkalking.
Een langdurig te hoge inname van arseen of cadmium verhoogt de kans op huid- en longkanker.
Sommige zware metalen kunnen schadelijk zijn voor de
vruchtbaarheid en tijdens de zwangerschap. Kwik kan bijvoorbeeld een ongunstig
effect hebben op de ontwikkeling van het zenuwstelsel van het ongeboren kind.
Veiligheid
Milieu
Door allerlei wettelijke maatregelen komen er steeds minder zware metalen in het milieu terecht. Deze maatregelen zijn bijvoorbeeld de komst van loodvrije benzine, het grotendeels vervangen van loden waterleidingen, een verbod op cadmium-houdende (gele) kleurstoffen, het gebruik van zware metalen in verfproducten en lozen van ongezuiverd afvalwater. Door de verplichting om blikken van binnen te lakken, komt tin niet meer in de producten die in blik verpakt zijn terecht.
Toelaatbare inname
Voor de zware metalen cadmium en kwik is door de
Europese Voedselveiligheid Autoriteit (EFSA) een
toelaatbare dagelijkse inname (TDI) vastgesteld.
Lood en arseen zijn zó giftig, dat er geen toelaatbare inname vastgesteld kan worden. De belasting met lood en arseen moet zo laag mogelijk zijn.
Tin is niet erg giftig, daarom is daar geen TDI voor vastgesteld.
Kinderen kunnen door hun lagere lichaamsgewicht wat hogere hoeveelheden zware metalen binnenkrijgen, maar het gaat erom wat mensen gedurende hun leven binnen krijgen. Dit is vaak dusdanig laag dat het risico erg laag is.
Maximale hoeveelheden in producten
In de Europese Unie zijn voor lood, cadmium, kwik, arseen en tin maximum toegelaten gehalten vastgesteld. Deze gelden voor levensmiddelen zoals vis, schaal- en schelpdieren, vlees, orgaanvlees, granen, rijst en groenten.
Hoewel tin niet erg giftig is, kan een hoge dosis wel de maag irriteren. Daarom is er in de EU voor voedingsmiddelen in blik een maximum gehalte aan tin vastgesteld.
Er zijn in de EU ook wettelijke eisen voor het maximum toegelaten gehalte aan zware metalen in drinkwater.
Controle op naleving van de normen
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ziet toe op naleving van de normen.
Gecombineerde effecten
Mensen eten
verschillende soorten voedingsmiddelen waardoor ze ook verschillende zware
metalen binnen kunnen krijgen. Sommige zware metalen lijken qua werking op het
lichaam erg op elkaar. Ze kunnen een vergelijkbaar effect hebben op hetzelfde
orgaan, bijvoorbeeld de nieren. Effecten die ontstaan door het binnenkrijgen
van verschillende zware metalen met vergelijkbare werking heten cumulatieve of
gecombineerde effecten.
Je zou dan zware metalen die op precies dezelfde manier
werken bij elkaar moeten optellen. Het is nu bekend hoe je de optelling kan
doen. Onderzoekers kijken nu naar het mogelijke risico van de optelsom van
zware metalen.
Lood in Nederlands kraanwater
Het loodgehalte in het Nederlandse kraanwater is laag. Toch laat onderzoek van het RIVM uit 2019 zien dat zwangeren, flesgevoede kinderen en jonge kinderen tot en met 7 jaar te veel lood kunnen binnenkrijgen via kraanwater. Dit is alleen het geval als zij thuis nog loden waterleidingen hebben, of wanneer zij water drinken uit nog onvoldoende doorgespoelde leidingen van nieuwbouwwoningen.
Voedingsadvies
Met de onderstaande adviezen is de kans op inname van te veel zware metalen te beperken:
- Eet gevarieerd. Dit voorkomt dat je per ongeluk elke dag hetzelfde zware metaal binnenkrijgt.
- Eet geen producten uit blik die heel erg beschadigd is of waarvan de laklaag aangetast is. Dan kan namelijk tin in het product terecht zijn gekomen. Een kleine deuk kan geen kwaad.
- Vis
eten tijdens de zwangerschap is goed voor de ontwikkeling van de baby. Maar er
zijn bepaalde soorten vis en schaal- en schelpdieren die je tijdens de
zwangerschap beter niet of niet te vaak kunt eten. Dit vanwege verhoogde gehaltes schadelijke stoffen zoals dioxine,
kwik of PFAS. Zo
kunnen zwangeren makreel, paling, sardine, tonijn, krab of
garnalen beter laten staan.
- Kijk of je nog loden leidingen in huis hebt en laat deze vervangen. Voor het gebruik van kraanwater uit loden leidingen en nieuwe leidingen en kranen gelden aanvullende adviezen.
- Geef kinderen uit voorzorg niet elke dag rijst
en producten met rijst zoals rijstwafel, om de inname van arseen verder te
beperken.