Doorloop deze werkwijze om te werken aan gezondere en
duurzamere eetomgevingen in jouw gemeente aan de hand van de Richtlijn Eetomgevingen. Zo maak je gezonde en duurzame voedselkeuzes gemakkelijker voor jullie
inwoners. Ga aan de slag met jullie bedrijfsrestaurant, buurtlocaties, sportevenementen en schoolkantines als onderdeel van jullie integrale beleid.
![bouwstenen werkwijze gemeente]()
Aan de slag met de werkwijze
De inrichting van de eetomgeving heeft invloed op onze voedselkeuze. Deze keuzes maken we vaak onbewust. Voor iedereen moet het gemakkelijk zijn om overal gezonde en duurzame voedselkeuzes
te
maken. Nu is dat vaak niet het geval. Sterker nog, de eetomgeving is in de
afgelopen tientallen jaren op zo’n manier veranderd dat de verleiding voor
ongezond voedsel enorm is. Zo draagt de eetomgeving bij aan het overgewichtsprobleem in
Nederland. Lees in onze factsheet meer over de invloed van de eetomgeving op onze voedselkeuzes.
Voor een gezonde toekomst voor mens en milieu is het belangrijk dat eetomgevingen de Schijf van Vijf als uitgangspunt nemen. Gemeenten hebben een belangrijke rol bij het inrichten van eetomgevingen. Help inwoners om gezonder en duurzamer te kiezen door eetomgevingen zo in te richten dat die keuze - letterlijk - meer voor de hand ligt. Deze werkwijze helpt daarbij.
Integrale aanpak
Gemeenten hebben de taak om de gezondheid van hun inwoners te beschermen. Hiervoor is een lokale integrale aanpak nodig waarin gezondere en duurzamere eetomgevingen onderdeel uitmaken van uiteenlopende beleidsdomeinen. Dit is mogelijk met de brede Specifieke Uitkering (SPUK) van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Met gezondere en duurzamere eetomgevingen geef je invulling aan jullie lokale ambities rondom thema’s als overgewicht, gezonde leefstijl en leefomgeving, gezondheidsachterstanden en duurzaamheid. Dit sluit aan bij de JOGG-aanpak.
Voor wie is de werkwijze?
De werkwijze is voor iedere gemeente die toe wil werken naar gezondere en duurzamere eetomgevingen. Zo is de werkwijze bedoeld voor gemeentelijke beleidsmedewerkers werkzaam in bijvoorbeeld het sociale domein, ruimtelijke/fysieke domein en preventie- en zorgdomein. En voor professionals die het beleid mede vormgeven en uitvoeren, zoals JOGG-regisseurs, combinatiefunctionarissen en gezondheidsbevorderaars bij de GGD.
De werkwijze
Bekijk de werkwijze hieronder. Via de blauwe knop kun je hem gratis downloaden. We stellen je voor het downloaden 3 korte vragen. Deze zijn niet verplicht om te beantwoorden.
Zet de eerste stap
Ga aan de slag met de bouwstenen in een volgorde die past bij
jouw situatie. Klik hieronder op een van de bouwstenen voor uitgebreide uitleg. Bij iedere bouwsteen geven we ook voorbeelden hoe je dit toepast in
het gemeentelijke bedrijfsrestaurant. Dit is namelijk een mooie eerste stap; practice what you preach.
Bouwsteen 1: Bepaal de focus
- Breng in kaart wat
er al gebeurt in de eetomgevingen in jouw gemeente.
- Inventariseer in de
lokale beleidsplannen op welke doelgroepen de focus ligt rondom volksgezondheid
en/of raadpleeg het lokale preventie- en sportakkoord. Denk aan doelgroepen als kinderen, jongeren, ouderen,
mensen met een migratieachtergrond, mensen met een lage sociaaleconomische
positie (SEP) en werknemers.
- Kies de eetomgeving
waarop je gaat focussen. Dit kun je doen door te kijken naar de doelgroep waar
de gemeente op focust, waar het probleem en de mogelijke impact het grootst is,
en wat de hiervoor nodige inspanning is. Kijk hiervoor op deze website en gebruik
bijvoorbeeld de impact-effort matrix.
- Start met één
eetomgeving voor sneller resultaat. Het eigen bedrijfsrestaurant van de gemeente is een mooie eerste stap.
| Eetomgeving |
Doelgroep |
| Gemeente- en provinciehuizen |
Medewerkers gemeente |
| Vo- en mbo-scholen |
Jongeren
en schoolmedewerkers |
| Sport-
en buurtlocaties |
Kinderen
en hun ouders/verzorgers, jongeren, volwassenen, ouderen, mensen met een
migratieachtergrond en mensen met een lage SEP |
| Sportevenementen |
Deelnemers
en hun supporters |
| Dagattracties |
Bezoekers
en personeel |
| Ziekenhuizen en zorginstellingen |
Patiënten, onder wie ouderen, bezoekers en personeel |
| Andere
locaties met voedingsaanbod |
Afhankelijk
van de omgeving |
Meer doen? Bekijk ook Gezonde Kinderopvang, Kansrijke Start en Stappenplan Verspilling.
Voorbeeld in de praktijk: gemeentelijk bedrijfsrestaurant
Practice what you preach. Start met het gezonder en duurzamer maken van het bedrijfsrestaurant in jouw
gemeentehuis. Bekijk het Regionaal Preventieakkoord 2021-2023 van Zuid-Limburg met daarin hun focuspunten voor gezondere en duurzamere eetomgevingen.
sluiten
Bouwsteen 2: Creeër draagvlak
- Benoem een kartrekker voor de eetomgeving waar
jullie op gaan focussen.
- Betrek
de wethouder actief op dit thema voor het creëren van financiële ruimte en het uitdragen
van het belang van een gezonde en duurzame eetomgeving. Bijvoorbeeld vanuit de brede
SPUK. De volgende webpagina’s kunnen hierbij helpen: Invloed fysieke omgeving op eetgedrag en Gezonde eetomgeving. En bekijk ook de video over de invloed van de eetomgeving.
- Begin met informeren en interesseren van betrokkenen, bijvoorbeeld
tijdens een inspiratiesessie. Zo begrijpt uiteindelijk iedereen het belang van
de verandering. Raadpleeg een Adviseur Eetomgevingen en JOGG-Teamfit coach (zie ook bouwsteen 4).
- Betrek
intern binnen de gemeente relevante collega’s uit verschillende beleidsdomeinen
die te maken hebben met de eetomgeving waarop je focust. Hiermee creëer je een integrale
aanpak die domein overstijgend is. JOGG heeft hiervoor een
handreiking gemaakt en kan hulp bieden bij het organiseren van een werksessie.
- Betrek extern relevante stakeholders van de
gekozen eetomgeving: van uitvoerder tot besluitvoerder.
- Laat de betrokkenen meedenken en meedoen om er een
gezamenlijk plan van te maken.
- Plan
periodiek overleg met de betrokkenen om elkaar op de hoogte te houden en het
thema eetomgeving op de agenda te houden en waar mogelijk uit te breiden.
Voorbeeld in de praktijk: gemeentelijk bedrijfsrestaurant
Betrek alle stakeholders, denk aan de wethouder, facilitair
manager, cateringmedewerkers, beleidsmedewerkers, HR-medewerkers, ondernemingsraad,
bezoekers van het bedrijfsrestaurant, en eventueel de JOGG-regisseur.
sluiten
Bouwsteen 3: Onderteken de ambitie
- Onderteken de
bijpassende ambities van de gekozen eetomgeving en bepaal daarbij gezamenlijk
jullie doel. Zoals het aantal locaties in een bepaalde wijk dat binnen een
bepaalde termijn voldoet aan één van onderstaande ambities. Bijvoorbeeld: Binnen twee jaar heeft 50% van de vo- en mbo-scholen in onze focuswijken de Ambitieverklaring Gezonde Schoolkantine ondertekend.
- Leg bovenstaande
afspraken, gezamenlijke doelen en werkwijzen vast en maak onderling afspraken
over rollen en verantwoordelijkheden. Leg dit zo nodig vast in een projectplan.
*Met deze ambitie werk je toe naar het Overheidsniveau Gezonde Catering aan de hand
van de Richtlijn Eetomgevingen.
Voorbeeld in de praktijk: gemeentelijk bedrijfsrestaurant
Binnen een jaar na ondertekening van de ambitie Ambitie Gezonder voedingsaanbod in gemeentehuizen en provinciehuizen 2021-2025 voldoet het
aanbod van alle bedrijfsrestaurants van onze gemeente aan deze ambitie.
sluiten
Bouwsteen 4: Ontvang ondersteuning
- Maak gebruik van de
beschikbare ondersteuning voor de uitvoering. Zoals uitleg over de invloed van
de eetomgeving, inspiratie voor gezonde en duurzame producten en advies over
eerste verbeterstappen op basis van de Richtlijn Eetomgevingen. Raadpleeg onderstaande
experts om toe te werken naar jullie doel:
- Adviseur Eetomgevingen van het Voedingscentrum: school, zorg en overig
advies.
- JOGG-Teamfit coach: sport(evenement), buurt, bedrijfsrestaurant en dagattracties zoals pretparken en musea.
- Trainingen
en bijeenkomsten vanuit netwerken, zoals Gezond Uit en Convenant Gezonde Sportevenementen.
- Ga gezamenlijk aan
de slag met de eetomgeving. Laat betrokkenen tussentijds weten met welke
activiteiten je bezig bent. Zo werk je aan draagvlak gaandeweg het
traject.
Voorbeeld in de praktijk: gemeentelijk bedrijfsrestaurant
Neem contact op met de JOGG-Teamfit coach uit de regio,
zodat de cateraar van het bedrijfsrestaurant advies ontvangt om het aanbod gezonder
en duurzamer in te richten met behulp van de Richtlijn Eetomgevingen.
sluiten
Bouwsteen 5: Borg in lokaal beleid
Voorbeeld in de praktijk: gemeentelijk bedrijfsrestaurant
Zet het Overheidsniveau Gezonde Catering als vereiste in de aanbesteding voor de
nieuwe catering van de gemeentelijke bedrijfsrestaurants.
sluiten
Bouwsteen 6: Maak de ambitie zichtbaar
- Draag uit waar je
voor staat door de ambitie zichtbaar te maken en jullie successen te vieren. Nodig
bijvoorbeeld een wethouder uit voor de opening van het gezonde en duurzame
aanbod op de locatie.
- Verspreid het
nieuws via lokale (social) media, interne en externe nieuwsbrieven en met posters
bij de eetomgevingen zelf. Laat bijvoorbeeld met storytelling zien wat de
ervaringen van de gebruikers zijn.
- Stimuleer de
volgende eetomgevingen om toe te werken naar:
- Schoolkantines:
Schoolkantine Schalen
- Sport- en
buurtlocaties: JOGG-Teamfit Topprestatiebadge
- Bedrijfsrestaurants: Overheidsniveau Gezonde Catering
Voorbeeld in de praktijk: gemeentelijk bedrijfsrestaurant
Nodig alle medewerkers van de gemeente uit voor een
feestelijke proeverij tijdens de heropening van het gezondere en duurzamere
bedrijfsrestaurant. Vraag bijvoorbeeld een wethouder of andere aansprekende
ambassadeur om het restaurant te (her)openen of organiseer een blinde proeverij.
sluiten
Bouwsteen 7: Evalueer en stuur bij
- Plan een gezamenlijke evaluatie om terug te blikken op de activiteiten van de doorlopen bouwstenen. Bekijk de evaluatiemethoden van het RIVM, zoals de Tijdlijnmethode.
- Stuur bij waar nodig om het doel te behalen en herhaal zo nodig de activiteiten van enkele bouwstenen.
- Deel de resultaten van de evaluatie om bijvoorbeeld verantwoording af te leggen, successen te delen en vieren en draagvlak te vergroten en behouden onder partners.
- Bepaal wie verantwoordelijk blijft voor de gekozen eetomgeving en stem af hoe de betrokkenen op de hoogte blijven.
- Ga door naar bouwsteen 1 om een nieuwe eetomgeving te kiezen om op te focussen.
sluiten
Samenwerking Voedingscentrum en JOGG
Het Programma Eetomgevingen van het Voedingscentrum stimuleert dat eetomgevingen zó zijn ingericht dat de gezonde en duurzame keuze volgens de Schijf van Vijf vanzelfsprekend is voor iedereen. Het Voedingscentrum is de kennispartner op het gebied van voeding en voedselkeuzegedrag. JOGG is de kennispartner op het gebied van de integrale aanpak van gemeenten. Met de aanpak bieden ze de basis voor integrale samenwerking om in beleid en praktijk de leefomgeving gezonder te maken.
Beide partijen bieden implementatieondersteuning en hebben expertise van de concrete instrumenten die per omgeving ingezet kunnen worden. Gezamenlijk ondersteunen we door heel Nederland partijen bij het toepassen van de Richtlijn Eetomgevingen. De programma’s genoemd in deze werkwijze gebruiken deze richtlijn.
Meer informatie
Wil je op de hoogte blijven over de werkwijze voor gemeenten? Meld je dan aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief voor professionals.
Wil je in jouw gemeente aan de slag met de eetomgeving? Neem
vrijblijvend contact op met onze Adviseurs Eetomgevingen door te mailen naar eetomgeving@voedingscentrum.nl. Dan bekijken we samen hoe we je hiermee op weg kunnen helpen.