Rijst

Wat is rijst?

Rijst is een graansoort en behoort net als alle andere granen tot de grassenfamilie. Zilvervliesrijst staat in de Schijf van Vijf. Zilvervliesrijst wordt ook wel bruine rijst genoemd.

Welke rijstproducten zijn er?

Naast de rijst die bedoeld is om te koken, worden van rijst ook andere producten gemaakt, zoals:

• Gepofte rijst: gepofte korrels, als manna of verwerkt in ontbijtproducten of rijstwafels.
• Rijstvlokken: gestoomde, geplette rijstkorrels die na afloop geroosterd worden. Ze worden vaak verwerkt in ontbijtproducten.
• Japanse zoutjes en rijstcrackers: gebakken zoutjes/crackers, gemaakt van deeg van gekookte rijst.
• Mihoen: een vermicelli gemaakt van rijstebloem. Mihoen wordt vaak gebruikt in loempia’s, soepen en roerbakgerechten. Rijstebloem: bloem dat wordt gebruikt in een glutenvrij dieet of als babyvoeding.
• Rijstdrank: wordt gebruikt als alternatief voor melk.
• Rijstepap: melk dat is gebonden met rijst.

Herkomst

De helft van alle rijst op aarde komt uit China en India. Het grootste deel daarvan is voor eigen gebruik. De belangrijkste exportlanden van rijst zijn Thailand, Vietnam, de Verenigde Staten en India. Rijst is voor het grootste deel van de wereldbevolking het belangrijkste voedsel, vooral in warmere streken. 

Productie zilvervliesrijst en witte rijst

Na het oogsten worden de korrels uit de rijstplanten gehaald. Dit heet dorsen. De rijst heeft dan nog een kaf, dat is een oneetbaar hulsje, om zich heen zitten. Dit kaf wordt verwijderd van de korrel in een speciale rijstmolen. Daarna haalt een zeef vuil en steentjes uit de rijst. Dan heb je de meest pure en voedingsrijke rijst: zilvervliesrijst. 

Witte rijst is ontdaan van het vezelrijke vliesje dat om zilvervliesrijst heen zit. Witte rijst kan nog verder bewerkt worden, om de kookeigenschappen en smaak te beïnvloeden. Het is bijvoorbeeld mogelijk de kooktijd van rijst te verkorten door rijst in kleinere stukjes te breken. 

In Nederland eten we vooral snelkookrijst. Deze rijst is voorgestoomd om de kooktijd te verkorten. 

Parboiled rijst is ongepeld geweekt, gestoomd, vervolgens gedroogd, gepeld en geslepen. Daardoor behoudt het meer vitamines en mineralen.              

Hoe bewaar je rijst?

Rijst is lange tijd houdbaar wanneer je het koel, donker en droog bewaart. Gekookte rijst is 2 dagen houdbaar in de koelkast en 3 maanden in de vriezer. Koel de gekookte rijst snel af en zet het goed afgesloten in de koelkast. Laat het niet langer dan 2 uur buiten de koelkast staan.

Om ongedierte in de keuken te voorkomen is het advies aangebroken pakken rijst in goed sluitende voorraadbussen te bewaren. Zilvervliesrijst kan onder invloed van licht en zuurstof bederven. Dit komt doordat zilvervliesrijst vetter is dan witte rijst. Als vetten bederven zeggen we dat iets ranzig wordt. Daarom moet het op een donkere plaats bewaard worden.

Hoe kook je rijst?

Reken ongeveer 75 gram ongekookte zilvervliesrijst per persoon. Een koffiekopje is een goede maat per persoon of gebruik het Eetmaatje. Het koken in water maakt de zilvervliesrijst ongeveer tweeënhalf keer zo zwaar. 75 gram ongekookte rijst wordt dus 200 gram gekookte rijst. Kijk op de verpakking voor de exacte bereidingstijd.

Droge, natte en kleverige rijst

Rijst kan na het koken op 3 manieren uitpakken: droog, nat of kleverig. Dat hangt van het type rijst en de bereiding af.

• Droog: Basmati rijst, Pandan rijst en Surinaamse rijst zijn droogkokende rijstsoorten met een lange, stevige korrel. Dat maakt ze geschikt voor nasi en andere Oosterse gerechten. 
• Nat: Japanse rijst, Italiaanse rijst (risottorijst) en dessertrijst zijn natkokende rijstsoorten met een korte en ronde of ovale korrel. 
• Kleverig: kleefrijst verliest na het koken zijn stevigheid. Daardoor ontstaat een kleverige massa die je makkelijk met de handen kunt eten. 

Duurzaam koken

Wist je dat er ook een minder bekende maar duurzame manier is om rijst te koken? Dit wordt de hooikistmethode genoemd. Er is weinig energie voor nodig en kan met alle soorten rijst. Breng de rijst in een pan met afgepast water aan de kook. Volg hiervoor de instructies op de verpakking. Zet vervolgens de pan met inhoud in een houten kist met hooi, of in een slaapzak. De temperatuur in de pan blijft hoog. Na 15 tot 30 minuten is de rijst gaar. Geen slaapzak bij de hand? Met de Ecostoof bereik je hetzelfde effect. In het boek ‘De Ecokeuken’ van Pierre Wind vind je ook tips over een duurzamere manier van rijst koken.

Is rijst gezond?

Zilvervliesrijst past  in een gezond voedingspatroon, het advies luidt om witte rijst te vervangen door zilvervliesrijst. Dit komt doordat zilvervliesrijst vezels bevat en die zorgen voor een goede darmwerking. We kunnen dus niet concluderen dat rijst op zichzelf gezond of ongezond is, maar wel kunnen we zeggen dat het past in een gevarieerd en gezond voedingspatroon.  

Rijst bevat vooral koolhydraten. Verder bevat rijst eiwitten, B-vitamines en mineralen, zoals fosfor en kalium. 

Volkoren

Zilvervliesrijst is een volkorenproduct. Volkorenproducten zijn goed voor de gezondheid, bijvoorbeeld omdat ze het risico op bepaalde hartziekten verlagen. Lees meer over volkoren. 

Witte rijst

In Aziatische populaties is gevonden dat het eten van witte rijst (160 gram per dag) verband houdt met een hoger risico op diabetes type 2.

Gluten

Rijst is van nature glutenvrij. Een uitzondering hierop zijn notenrijst en meergranenrijst. Wanneer van nature glutenvrije granen worden bewerkt (bijvoorbeeld gepoft en vermalen) is het risico op kruisbesmetting met gluten aanwezig. Denk bijvoorbeeld aan rijstwafels of gepofte rijst als ontbijtgranen. Koop daarom producten van bewerkte rijst bij voorkeur alleen als de claim ‘glutenvrij’ (of het officiële Crossed Grain-logo) op de verpakking staat.

Kun je rijst veilig eten?

Arseen

In rijst kan arseen voorkomen. Arseen valt onder de zware metalen. Het komt voornamelijk door milieuvervuiling in voedingsmiddelen terecht. Planten zoals rijst nemen arseen op uit de bodem en het water. Dit is niet te voorkomen. De hoeveelheid arseen in voedingsmiddelen moet zo laag mogelijk zijn. Een langdurige te hoge inname kan namelijk schadelijk zijn voor de gezondheid. 

Schimmels

Door schimmelgroei tijdens opslag van vochtige rijst kunnen kleine hoeveelheden schadelijke schimmelgifstoffen (mycotoxines) voorkomen. Er zijn strenge wettelijke normen van hoeveel schimmelgifstof er maximaal in rijst mag zitten. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert steekproefsgewijs of deze schimmelgifstoffen in de rijst zitten.

Consumenten krijgen waarschijnlijk minder schimmelgifstoffen binnen dan schadelijk is voor de gezondheid. Het risico dat ze je ziek maken is daarom klein.

Bacteriën

In bereide rijst kunnen bacteriën zoals Bacillus cereus gaan groeien. Dit gebeurt als het gerecht te lang buiten de koelkast staat. Als je rijstgerechten wilt bewaren, let er dan op dat je het snel terug koelt. Zet het binnen 2 uur in de koelkast of vriezer. Bereide rijst kun je in de koelkast 2 dagen bewaren.

Lood in kraanwater 

Voor zwangeren en kinderen tot 7 jaar die wonen in een huis met loden leidingen geldt het advies om geen kraanwater te gebruiken om rijst te koken. Via de leidingen kan namelijk lood in het kraanwater terechtkomen. Ze krijgen het advies om flessenwater gebruiken om te drinken en om rijst te koken, tot de loden leidingen vervangen zijn.  

Voor mensen die in een woning wonen met nieuwe leidingen of kranen, bijvoorbeeld in een nieuwbouwwoning, geldt het advies om de eerste 3 maanden de kraan 2 minuten te laten stromen voordat ze het water ’s ochtends gebruiken.  

Bekijk alle adviezen over lood in kraanwater.

Wat is het voedingsadvies voor rijst?

Als je rijst gaat koken, reken dan ongeveer 75 gram ongekookte rijst per persoon. Je kan ook een koffiekopje gebruiken als maatstaf, één koffiekopje is één portie rijst.

Zilvervliesrijst staat in de Schijf van Vijf. De gezondheidseffecten van zilvervliesrijst gelden niet voor witte rijst.

Het vervangen van witte producten zoals witte rijst, witbrood en witte pasta door zilvervliesrijst, volkorenbrood en volkoren pasta geeft winst voor de gezondheid. Het verkleint bijvoorbeeld de kans op hart- en vaatziekten. Als je voldoende volkoren graanproducten eet, dan profiteer je van deze gezondheidseffecten en van de voedingsstoffen die ze leveren. 

Lees meer over brood en graanproducten en vul de Schijf van Vijf voor jou in voor een voedingsadvies op maat. 

 Vanwege de mogelijke aanwezigheid van schadelijke stoffen, zoals arseen, in rijst en rijstproducten zoals rijstwafels is het advies om gevarieerd te eten. En geef in ieder geval kinderen niet elke dag rijst of producten met rijst zoals rijstwafels. Verder kun je er uit voorzorg nog voor kiezen de rijst voor gebruik te wassen en de rijst te koken in ruim voldoende water. Hiermee kun je het arseen ook nog deels wegspoelen.

Is rijst duurzaam?

Het verbouwen van rijst belast het milieu meer dan het verbouwen van aardappelen en pasta, maar minder dan bij bijvoorbeeld vlees.

Bestrijdingsmiddelen en insecticiden

Rijst groeit in water, daardoor ontstaat weinig onkruid. Bestrijdingsmiddelen zijn daarom nauwelijks nodig. Insecticiden en ontsmettingsmiddelen worden wel gebruikt tijdens de opslag van rijst. Zo worden de opslagcontainers ontsmet met methylbromide. Hiervan kunnen resten achterblijven in de rijst. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert hier streng op en haalt besmette rijst van de markt.

Energie

Voor de Amerikaanse en de meeste Italiaanse rijstteelt is veel energie nodig. De teelt is namelijk helemaal gemechaniseerd. Denk aan het pompen van water, machines voor de oogst, droogmachines, pelmachines en sorteermachines. In Thailand wordt nog traditioneel met de hand en met een buffel gewerkt. Er komen geen machines aan te pas, waardoor er minder energie wordt verbruikt.

Transport

Vrijwel alle rijst komt per schip naar Nederland. Vervoer per schip is een van de minst milieubelastende vormen van transport. Van en naar de havens wordt de rijst per vrachtwagen vervoerd.

Broeikaseffect

De rijst die wij eten groeit meestal in natte rijstvelden. Door bacteriën die in de velden groeien, ontstaat het gas methaan. Dit is naar schatting een vijfde van alle methaanuitstoot in de wereld. Methaan draagt voor een groot deel bij aan het broeikaseffect. Hoe warmer het klimaat en hoe langer de rijst op het land staat, hoe meer methaan er ontstaat. Rijst geeft meer broeikasgassen dan andere granen en aardappelen, maar minder dan dierlijke producten.

Water

Er is ongeveer 2000 tot 10.000 liter water nodig voor 1 kilo rijst. Boeren geven hun akkers water met regenwater, met water gepompt uit omliggende rivieren of met grondwater. Nog veel boeren in Thailand en Vietnam bevloeien hun akkers met regenwater. Grotere bedrijven gebruiken vaak rivierwater of grondwater om te irrigeren.

Gentechnologie

Genetisch gemodificeerde rijst  is verboden in Europa. Toch wordt de rijst wel eens gevonden en in beslag genomen. De plant is door genetische modificatie weerbaar gemaakt tegen een veelgebruikt onkruidbestrijdingsmiddel. Het onkruid gaat dus dood en de rijstplant groeit verder. In de Verenigde Staten en China is zulke rijst wel toegestaan. Verder is er zogenaamde 'golden rice' ontwikkeld, die meer vitamine A bevat dan normale rijst. Deze rijst is nog niet verkrijgbaar.

Arbeidsomstandigheden

In Thailand en India zijn arbeidsomstandigheden nog niet altijd in orde. Boeren hebben meestal weinig land en een lage opbrengst door toedoen van tussenhandelaren. Verder komt er onbeschermd en ondeskundig gebruik van bestrijdingsmiddelen voor. 

In de Verenigde Staten zijn de arbeidsomstandigheden goed geregeld. Ook in Italië zijn er door de Europese wetgeving geen problemen op dit vlak.

Verspilling

Consumenten verspillen vaak veel rijst, door teveel te koken. Dit kun je voorkomen door goed af te meten. Een handig hulpmiddel hierbij is het Eetmaatje. Het Eetmaatje is een maatbeker voor rijst, pasta en couscous. De juiste portie afmeten in niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor je gezondheid en je portemonnee.